Балалық шақта ертегінің әсері мен қызығына тоймай өскен баланың біріміз. Сондықтан бүгін осы жайында сөз қозғағым келіп отыр.
«Қандай адам болса да оның жүрегіндегі бала күнгі естеліктің бейнесі шешім қабылдар шақта жолбасшы болады» дейді бұрынғылар. Немесе, ұстазымның сөзімен айтқанда «Әрбір адам – бала, тек жыл өткен сайын кейбірі сол ішіндегі «баланы» жоғалтып алады». Мәселе де осында. Сондықтан баланың жүрегінде мәңгілік адал көңіл мен ақ пейіл сезімдердің сарқыншағы қалуы үшін ертеден ізгілікке шақыратын қиял ғажайып оқиғаларды насихаттау маңызды. Мұны ғылым да қолдайды. Осы орайда әлемде көп айтылатын әрі үздік саналатын Жапон елінің тәжірибесі мен дүниетанымын тілге тиек еткім келеді. Онда атақты «Гибли студиясы»(Studio Ghibli) аталатын анимациялық орталық жұмыс істейді. Өз кезегінде түрлі ертегі-аңыздар желісінде анимациялық фильм түсіру арқылы аты әлемге танылған студия адамдарды тек жақсылық үстемдік құрған қиял ғажайып әлеміне жетелей алды. Бұл ертегі әлемінің танымалдығын арттырудың тың жолы еді.
Соңғы жылдары жастар арасындағы өз-өзіне қол жұмсау (суицид) оқиғалары кездесіп жатады. Біздіңше, оған себеп – бала күндегі ертегі мен аңыз әңгімелерді оқымаудың, бойға сіңірмеудің салдары. Ата-әженің тақпақтары, мақал-мәтелдері мен тәрбиелік мәні зор өлең-жырларын тыңдамағанның әсері. Өйткені ешқандай ертегіде қиындыққа жолыққан батырдың берілгені, қиындыққа тап болған адамның қиындықтан жеңілгені баяндалмайды. Керісінше мыстан кемпірдің тісі тұлпарды өлтірсе де жолынан қайтпаған батыр, қиындыққа тап болса да сапарының соңына аман-есен жеткен жолаушы оқиғалары алға ұмтылуға, қиын шақта жол табуға үндейді. Осындай шығарма оқып өскен жан қиындыққа барынша төзіммен қарайды. Өмірдің түрлі қиындықтарына оңай берілмейді.
Кез келген ертегінің сюжеті қаншалықты шиеленісті болғанмен, соңында барлығы мақсат-мұратына жеткен жақсылықпен қорытындыланып отырған. Оған мысал, «Күлше қыздың тағдыры», «Ер Төстіктің ерліктері», «Қадірдің жүрген жолы», «Ақшақардың хикаясы». Әңгіменің соңында трагедиялық мұңды дүниенің болмауы алдымен жастардың моральдық соққы алмауы мен көңіл-күйінің көтерінкі болуын ойлаудан туған.
Ертегінің бала болмысының, танымының, ойлау қабілетінің дамуына қосар үлесі мұнымен шектелмейді. Сонымен бірге кітап оқуға деген құштарлық пен шығармашылық қабілеттің дамуына сеп болады. Талай ақын-жазушыны «кітаптар еліне», әдебиетке әкелген де осы ертегі. Тіпті ертегі тұрмысы ауыр болған, соғыстың небір зұлмат жылдарына куә жандардың адамдық қасиетін сақтауына да бірден-бір себепші болды. Сондықтан қазіргі уақытта балалардың мейірім жолынан тайқымас үшін ізгілікке, жақсылыққа құрылған мултьфильмнің рөлі зор дер едім.
Бұрын бұл міндетті әжелер атқаратын. Хакім Абайдың әжесі Зеренің немересін ертегі-жырмен, аңыз-шежіремен өсіргенінің өзі қазірге дейін елге үлкен ғибрат болған жоқ па.
Сөз соңы. Бүгінде жастар кітап оқымайды, шығармашылық даму тұралап қалды деген сөздерді ел ішінде жиі естиміз. Алайда осылай даурыққандар арасынан мәселенің шешілу жолдарын ұсынғандарды көре бермейміз. Сол себепті біздің мақсат ақыл айту емес, жұртшылықты (жастар ғана емес) кітап оқуға баулу, ізденіске шақыру еді. Бар айтқымыз келгені – осы.
К.Ақтан
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!