Цифрлық технологиялар мен жасанды интеллект бүгінде суицидтің алдын алуда маңызды құралға айналып келеді. Бұл технологияларды әлеуметтік желілер, мемлекеттік құрылымдар, оқу орындары мен медициналық орталықтар қолдануда. Қазақстан мұндай шешімдерді енді ғана енгізе бастады, алайда халықаралық тәжірибе дұрыс бапталған алгоритмдер қауіп белгілерін ерте анықтап, талай өмірді сақтап қалуға болатынын көрсетеді. BAQ.KZ тілшісі әлем елдерінде қолданылатын цифрлық құралдарды және олардың біздің елге қаншалықты тиімді болатынын зерттеп көрді.
Адам байқамайтын белгілерді анықтайтын ЖИ
Жетекші цифрлық платформаларда эмоционалдық дағдарыс белгілерін анықтай алатын машиналық оқыту алгоритмдері енгізілген. Facebook қолданушылардың жазбалары мен пікірлерін талдап, депрессия немесе суицидтік ойларға тән сөздер мен мінез-құлық үлгілерін белгілейді. Қауіпті сигналдар байқалса, әлеуметтік желі қолдау қызметтерінің байланыс нөмірлерін ұсынады және мамандарға хабарлама жібереді.
Google мен Siri секілді дауыс ассистенттері де мазасыздық білдіретін сұрауларға дереу реакция жасап, жедел желі нөмірлерін көрсетеді немесе арнайы орталықтарға бағыттайды. Мұндай функциялар адамның әңгімеге тартылуына көмектесіп, импульсивті әрекеттердің алдын алуға ықпал етеді.
АҚШ: дағдарыс чаттары және эмоционалды чат-боттар
АҚШ-та Crisis Text Line сервисі маңызды рөл атқарады – ол дағдарыстағы адамдардан келетін мәтіндік хабарламаларды анонимді түрде қабылдайды. Ішкі AVA алгоритмі хат алмасудың алғашқы жолдарын талдап, қауіп деңгейі жоғары адамдарды анықтайды. Мұндай қолданушылармен кеңесшілер ең алғашқы минуттарда байланысқа шығып, уақытылы көмек көрсету мүмкіндігі артады.
Елде эмоционалды чат-боттар да кең дамуда. Олар адаммен сөйлесіп, сезімдерін ашық айтуға көмектеседі және қажет болса мамандарға жібереді. Пайдаланушы қауіпті сөздер жазса, бот автоматты түрде жедел қызметтердің байланыстарын көрсетеді. Бұлар психологтың орнын баса алмайды, бірақ адамды жалғыз қалдырмайтын аралық буын ретінде өте маңызды.
Жапония: көмекті үнсіз және көзге түспей алу мүмкіндігі
Жапонияда психикалық мәселелерге қатысты стигма жоғары болғандықтан, цифрлық құралдар ерекше сұранысқа ие. Солардың бірі – Emol қосымшасы, «ЖИ-сұхбаттасушы» ретінде эмоциялар күнделігін жүргізуге мүмкіндік береді. Бағдарлама көңіл-күй графиктерін жасап, мазасыздық туғызған өзгерістерді көрсетеді және тыныс алу жаттығулары немесе дәрігерге жүгіну секілді кеңестер береді.
KOKOROBO жүйесі чат-бот пен онлайн-мамандарды біріктіреді. Жеңіл эмоционалды қиындықтар кезінде қолданушы когнитивті-мінез-құлық терапиясына негізделген Cocoro Conditioner ботымен сөйлесе алады. Ал белгілер күрделі болса, жүйе тез арада психологқа бағыттайды. Бұл модель жүгінулерді сұрыптап, көмектің қолжетімділігін арттырады.
Оңтүстік Корея: көпірлердегі ЖИ және жасөспірімдерді цифрлық бақылау
Оңтүстік Корея ең технологиялық шешімдерді қолданатын елдердің бірі. Хан өзеніндегі көпірлерге адамның әрекетін танитын алгоритмдері бар камералар орнатылған. Жүйе қоршаулардың жанында ұзақ тұрған адамдарды анықтап, автоматты түрде құтқарушыларға белгі береді. Бұл араласу секундар ішінде жүзеге асып, көптеген жағдайдың алдын алған.
Мектептерде тағы бір цифрлық бастама іске қосылған: арнайы қосымша жасөспірімдердің әлеуметтік желідегі хабарламаларын және іздеу сұрауларын қауіпті фразаларға талдайды. Қауіп байқалса, ата-аналарына хабарлама жіберіледі. Бұл стресс немесе буллингтен туындаған эмоционалдық проблемаларды ерте анықтауға көмектеседі.
Қазақстан: алғашқы қадамдар және цифрлық қолдауға өсіп жатқан сұраныс
ДСҰ бағалауы бойынша, Қазақстан суицид деңгейі жоғары елдердің қатарына жатады. Әр 100 мың адамға шаққанда шамамен 27,5 жағдай. Соған қарамастан, цифрлық психологиялық көмекті дамыту енді ғана жанданып келеді. Соңғы екі жылда айтарлықтай ілгерілеу байқалады.
Елімізде ДДСҰ қолдауымен Бірыңғай психикалық денсаулық ақпараттық қызметінің пилоттық жобасы дамуда. Telegram-бот @Mental_SupportBot, 3580 ақысыз желісі және mentalcenter.kz порталы арқылы онлайн-психологқа жазылу мүмкіндігі қолжетімді. Бұл сервистер қажет жағдайда мамандарға бағыттап, жедел көмек бере алады.
Қорғаныс саласында да жаңа бастамалар іске асуда. Астанада жасанды интеллект негізінде жасалған AI-sulu Telegram-боты таныстырылды. Ол әскери қызметшілер мен олардың отбасыларына тәулік бойы анонимді психологиялық қолдау көрсетеді. Бот қазақ және орыс тілдерінде жұмыс істейді.
Білім беру саласы да модернизацияланып жатыр. 80 университетте 137 ЖИ-агент жұмыс істейді, тағы 363 жасалып жатыр. Олардың арасында – ЖИ қабылдау комиссиясы, ЖИ-лектор, ЖИ-кітапхана, ЖИ-прокторинг және студенттерге жедел эмоционалды қолдау көрсетуге бағытталған ЖИ-психолог. Қазір жүйе тестілеуде, бірақ болашақта студенттер үшін маңызды құралға айналуы мүмкін.
Жекеменшік сектор да үлес қосуда. Мысал ретінде Heliex.AI компаниясы әзірлеген «Курсив» басылымының сайттарындағы ЖИ-психологты айтуға болады. Бот пайдаланушылардың эмоционалдық хабарламаларын талдап, мазасыздықты төмендету әдістерін ұсынады және қажет болса мамандарға жүгінуге кеңес береді. Алгоритмдер кәсіби психологтардың көмегімен оқытылған.
Бірақ кең көлемде енгізуге кадр тапшылығы, аймақтардағы цифрлық инфрақұрылымның әлсіздігі және психологқа жүгінуге қатысты стигма кедергі келтіруде. Бұл тосқауылдарды жоймайынша, технологиялардың толық әлеуетін пайдалану қиын.
Қазақстанды не күтіп тұр?
Халықаралық тәжірибе ЖИ-дың дағдарыстық жағдайларды ерте анықтап, жедел әрекет етуге мүмкіндік беретінін көрсетеді. Қазақстан үшін перспективалы бағыттарға колл-орталықтар мен медициналық мекемелерге келіп түсетін өтініштерді талдайтын алгоритмдерді енгізу, әлеуметтік желілердегі қауіп сигналдарын анықтайтын жүйелер жасау және қазақ-орыс тілдерінде эмоционалды чат-боттарды дамыту кіруі мүмкін.
Маңыздысы – мұндай жүйелерді психиатрлар мен психологтар қатысатын кәсіби командалар әзірлеуі қажет. Деректерді қорғау, алгоритмдердің ашықтығы және халықты қолжетімді цифрлық қызметтер туралы хабардар ету – негізгі шарттар.
Уақыт өте келе, АҚШ пен Жапония тәжірибесі бойынша, Қазақстанда аралас модель қалыптасуы мүмкін: алдымен ЖИ көмектеседі, қажет жағдайда маман қосылады.
Цифрлық технологиялар дәрігерді алмастырмайды, бірақ жасырын қауіп сигналдарын байқап, дер кезінде қолдау көрсетуге мүмкіндік беретін заманауи профилактика жүйесінің бір бөлігі бола алады. Өсіп келе жатқан сұраныс жағдайында Қазақстан тиімді цифрлық инфрақұрылым құрып, талай қайғылы жағдайдың алдын алуға қабілетті.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!