21 қыркүйекте Ресей Федерациясында мемлекеттің қарулы күштерін бейбітшілік жағдайдан соғыс жағдайына көшіру басталды. Мобилизация туралы Ресей Президенті Владимир Путин: «Қорғаныс министрлігі мен Бас штабтың Ресейде ішінара жұмылдыру жұмыстарын жүргізу туралы ұсынысын қолдау қажет деп санаймын», − деп шешім министрлік тарапынан жасалғанын да ескертті. Ресейде жүзеге асып жатқан мобилизация Қазақстан мен өзге де шекаралас елдерге әсер етті.
Әскери запастағы азаматтарды жаппай жинақтау басталған күні-ақ Қазақстанның Ресеймен шекарасындағы бекеттерде елінен қашқандар мыңдап жиналды. Осы тұста шекараны жабу, Қазақстанға келген ресейліктерге шектеу қою туралы қоғамда сан-түрлі пікір айтылды. Дегенмен шекарада да, ел ішінде де еш шектеу қойылмады. Соғыстан қашқандар Қазақстанға заңды түрде кірді. Бұл туралы ҚР ішкі істер министрлігінің көші-қон қызметі комитеті мәлімдеді.
− Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің азаматтары үшін Қазақстан Республикасында болудың рұқсат етілген мерзімі мемлекеттік шекарадан өткен күннен бастап, ортақ ереже бойынша 90 күннен кейін аяқталады.
Жыл басынан бері елге 4,3 миллион шетелдік келсе, оның 4,2 миллионы ел аумағынан шыққан. Соның ішінде Ресей Федерациясының 1660000 азаматы келсе, 1640000 елден шықты. Көші-қон процестеріне мониторинг жүргізілуде. Ішкі істер органдары келушілерге қатысты ережелердің сақталуын бақылауда, − деп мәлімдеді көші-қон қызметі комитеті басшысының міндетін атқарушы Аслан Аталықов.
Негізінен заңдылық бойынша шетелдіктер Қазақстанда болу тәртібін бұзса, тиісті шаралар қабылданады. Нақтырақ айтсақ, мұндай азаматтарды мәжбүрлеп шығару және 5 жыл мерзімге елімізге қайта кіруге тыйым салу түріндегі қосымша санкция қарастырылған.
Путиннің мәлімдемесінен кейін Қазақстанға ағылған ресейліктердің саны бір күннің өзінде күрт өскен еді. 21 қыркүйектің өзінде Мәскеуден Алматыға тура ұшатын рейске билет қалмаса, Красноярск арқылы ұшатын рейске билет бағасы 500 мың теңгеден басталды.
Дегенмен 25 қыркүйекке дейін ресейліктер үшін Қазақстанға өз күшімен, шекара бекетінен өтуге мүмкіндіктері болды. Міне, осы тұста елге келушілердің саны артты. Алайда 25-інен бастап Ресей азаматтарының Қазақстанға шығуына шектеу қоюды бастады. Бұл туралы «Baza» басылымы хабарлап, федералды қауіпсіздік қызметінің шекара қызметі ресейліктерге елден кетуге тыйым сала бастағанын жазды. Басылым ресейлік «Озинки» және «Звериноголовское» өткізу пункттерінде берілген әскерге шақырту хаттарын жариялады.
Бастапқыда Ресейдің қорғаныс министрлігі Қазақстанға кеткен азаматтарын елге қайтару туралы хабарлама жіберілмегенін мәлімдеді. «Ресей Қорғаныс министрлігі әскери мобилизация жүргізу аясында Қазақстан Республикасы, Грузия, басқа да елдердің мемлекеттік органдарына ондағы Ресей азаматтарын елге еркінен тыс қайтару туралы мәселе бойынша ешқандай өтініш жасаған жоқ және өтініш жасау жоспарланбаған», – делінген ресейлік ведомство хабарламасында.
Алайда кейінірек Ресей мобилизациядан бой тасалап, шетелге қашқандардың үстінен қылмыстық іс қозғалуы мүмкін екенін мәлімдеді. Міне, осы мәселе жүзеге асса Қазақстан ресейліктерді еліне қайтаруға міндеттеледі. Себебі оларға халықаралық іздестіру жарияланады.
«Егер бұл қылмыстық құқық бұзушылық болса, бүгін Ресей тарапынан да, біздің тарапымыздан да күн сайын Минск конвенциясы аясында және біздің парламенттеріміз ратификациялаған құқықтық көмек көрсету аясында ұстап беру жүргізілуде», − деді ҚР ішкі істер министрі Марат Ахметжанов.
Қазақстанға келген Ресей азаматтарының барлығы елде қалмайтыны анық. Олар негізінен Қазақстан арқылы Түркия, Грузия секілді мемлекеттерге кетуге ниетті. Дегенмен әуе билеттерін алуда да қиындықтар болғандықтан уақытша қалуға мәжбүр.
− Қазақстан мен Ресейдің құрлықтағы шекарасы 7591 шақырымды құрайды. Бұл − әлемдегі ең ұзын құрлық шекарасы. Үлкен көші-қон ағынының болуы шекарадағы көршілестікке байланысты. Қазақстанның Ресей азаматтары үшін транзиттік әлеуетін ұмытпаған жөн, − деді Ішкі істер министрлігі Ақпараттандыру және коммуникациялар департаментінің бас маманы Әділ Сәрсенов.
Ресейдің 40 мың азаматы Қазақстаннан транзиттік жол арқылы кетіп қалған. Мыңдаған адам Қазақстан арқылы Қырғызстанға, Өзбекстанға кеткен. ІІМ-нің 26 қыркүйектегі мәліметінше, бес күн ішінде 6 мыңға жуық ресейлік Қазақстан әуежайлары арқылы ұшқан.
Алайда Қазақстанда тұрақты түрде қалып, осында жұмыс істеуге ниетте РФ азаматтары да жоқ емес. ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова Қазақстанда 31 мыңнан астам Ресей азаматы жұмыс істеуге ниетті екенін айтты. Оның ішінде 6 мыңнан астам адам жыл басынан бері қоныс аударған.
Министр қазір Қазақстанда 8,7 миллион адам жұмыспен қамтылғанын жеткізді. Оның сөзінше, 2022 жылға шетелдік квота 28 мың адамға бөлініп, оның 15 мыңы игерілген. «Жыл басынан бері Ресейден Қазақстанға 262 мың адам келді. 6017 адам келу мақсатына республикаға жұмысқа орналасуды көрсеткен. ЕАЭО елдерінің азаматтарын жұмысқа орналастыру үшін квота талап етілмейді. Олар Қазақстанға еркін кіріп, жұмыс істей алады. Қазіргі таңда Қазақстанда 25 301 ресейлік азамат жұмыс істейді. Өтініш берушілердің жаңа санын есепке алғанда, бұл республика аумағында жүрген және жұмысқа тұру мақсатын көрсеткен шамамен 31 мың адам», − деді еңбек министрі.
Тамара Дүйсенова Қазақстанға келген ресейліктердің еңбек нарығына айтарлықтай әсер етпейтінін баса айтты. «Егер азаматтардың көп ағыны болса және бұл ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіретін болса, онда біз қосымша шаралар қабылдаймыз», − деді министр.
Ресейліктер жаппай Қазақстанға келген тұста ел ішінде пәтерақысының бағасы да шарықтап кетті. Тіпті тұрақты тұрғындарын «қуып шығып», шетелден келгендерге 500-600 мыңға жалға бергендер де бар. Одан бөлек, құзырлы органдар пәтер және қонақ үй иелеріне кей міндеттемелерді жүктеді. «Көшіп келушілердің Қазақстан Республикасына келуі мен онда болуы қағидаларының» 9-тармағына сәйкес шетелдік азаматтарды қабылдайтын жеке және заңды тұлғалар өздеріне келетін көшіп келушілер туралы Ішкі істер органдарын хабардар етуге міндеттелді.
«Аталған хабарлама шетелдік азамат келген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде міндетті түрде беріледі. Осы мерзімді өткізіп алған және көшіп келушінің келуі туралы Ішкі істер органдарына хабарламаған жағдайда, Қазақстанда қабылдаушы жеке және заңды тұлға Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 518-бабы бойынша жауаптылыққа тартылатынын ескертеміз», – делінген Ішкі істер министрлігінің Көші-қон қызметі комитетінің хабарламасында.
Егер шетелдіктердің келгені туралы хабарламаған жағдайда заңды тұлғаларға 10-нан 25 айлық есептік көрсеткішке дейін, ал жеке тұлғалар үшін 30 АЕК немесе 91890 теңге мөлшерінде айыппұл көзделген.
Ішкі істер министрлігінің айтуынша, 21-27 қыркүйек аралығында Қазақстанға 98 мыңға жуық ресейлік келіп, 64234 ресейлік кетті. Сегіз мыңнан астамы ЖСН алды. Ал ЖСН оларға еңбек келісімшартын жасау, қызмет көрсеткені үшін ақы алуға, әкімшілік жауапқа тарту, салық есебін өткізуге және түрлі банк операцияларын жүзеге асыру үшін қажет.
Ресейдің Челябинск облысында Қазақстан аумағына өткісі келетіндер саны көбейген. Сонымен қатар шекарада ресейліктерге әскерге шақырту беріле бастады. Челябинск аймағының басшылығы әскерге шақырылуы тиіс азаматтардың тізімі шекарашыларға берілгенін айтады. «Егер тізімде бар адам шекараға келсе, оны жақын маңдағы әскери комиссариаттан өкілдер жеткенше ұстап, әскерге шақыру қағазын береді. Азаматтың қай қаладан келгені маңызды емес», − деді баспасөз қызметі.
Ал 29 қыркүйекте Ресей шекара жұмысын күшейтті. Аймақтық үкімет Астрахань облысындағы Қазақстанмен шекарада мобилизация пункті пайда болатынын мәлімдеді. Енді шекарадан өтпек болғандардың құжаттары мұқият тексерілмек.
«Жақын күндері Қазақстанмен шекарада уақытша жартылай мобилизациялау пункті орналастырылып, азаматтарға шақырту қағаздары беріледі.
Облыстың Краснояр өлкесінде шекарада көліктердің көп жиналуына байланысты жоғары дабыл режимі енгізілді. Бақылау бекетінде азаматтардың құжаттарын тексере бастады. Әскерге шақыру критерийлеріне сәйкес келетін және мобилизациялау бойынша шақыртылған азаматтар елден тысқары жерге жіберілмейді», − делінген аймақтық үкіметтің хабарламасында.
Ресей билігі «резервтегілер шетелге шыға ала ма» деген сұраққа біржақты жауап бере алмай отыр. Қорғаныс министрлігі апта басында азаматтардың жүріп-тұруына ешқандай тыйым салынбағанын айтса, мемлекеттік Дума спикері Вячеслав Володин «Мобилизациялау» туралы заңға сәйкес әскери есепте тұрған азаматтарға әскери комиссариаттың келісімінсіз тұрғылықты жерінен шығуға тыйым салынғанын алға тартуда.
P.S. Қазіргі кезде Қазақстанға келіп жатқан ресейліктердің барлығы соғыстан қашқандар болуы әбден мүмкін. Олар Путиннің басқыншылық саясатынан бас тартып, өз басының амандығын таңдаған адамдар.
Қонақ келсе, құшағын жайып, барын алдына тосатын қазақпыз. Алайда астамшылық жасап, Ресейден келгендер арқылы пайда тапқысы келгендер де жоқ емес. Қаракөз қазағын пәтерден «қуып шығып», көк қағазға қызыққандар да көп. Алайда мұның да екі жақты жауапкершілігі барын назардан шығармау керек.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!