2025 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстанда әскери қызметшілер мен құқық қорғау органдары, оның ішінде ІІМ қызметкерлеріне арналған тұрғын үй қамтамасыз ету ережелері жаңартылды. Бұл өзгерістер төлемдерді айқын әрі бақылауға ыңғайлы етуге арналған еді, алайда көптеген отбасылар үшін күтпеген сынаққа айналды. Нәтижесінде, жүйені жеңілдету орнына адамдар баспанасыз қалу қаупіне душар болды. Бұл мәселені BAQ.KZ тілшісі зерттеп көрді.
Не өзгерді?
“Тұрғын үй қатынастары туралы” заңға енгізілген түзетулер бойынша, тұрғын үй төлемдерін қолдану мақсаттары қысқартылды.
Егер бұрын олар 7 бағытта болса, енді тек 3 бағыт қалды:
- Тұрғын үй сатып алу (ипотекамен бірге);
- “Отбасы банк” жинақтарын толықтыру;
- Тұрғын үйді жалға алу.
Енді мемлекеттен бөлінген әрбір теңге толық бақылануы тиіс. Оны жөндеу, жиһаз алу немесе ауызша келісім бойынша жалға алу үшін пайдалану мүмкін емес.
Юрист Айгүл Тастыбаева әскери отбасылардың қандай қиындықтарға тап болғанын түсіндірді.
Ең басты мәселе – жалға алу келісімін міндетті түрде юстиция органында тіркеу. Егер келісім тіркелмесе, банк төлемді арендаторға аудармайды. Бұрын әскери қызметшілер қарапайым келісім жасап, ақшасын аударып отырған. Енді банк тіркелмеген келісімдерді қабылдамайды. Азаматтық кодекс бойынша тек 12 айдан артық мерзімге жасалған келісімдер тіркелуге тиіс, – дейді Айгүл Тастыбаева.
Көптеген пәтер иелері салық төлеуден қорқып, келісім жасамайды. Нәтижесінде мыңдаған әскери отбасы заңға сәйкес төлем ала алмай, бірақ тіркелмеген келісім арқылы заң бұзу қаупіне тап болды.
Бірнеше ай бойы көптеген әскери қызметші төлем ала алмады, – деп айтты юрист.
“Шектелген алаң” және жалға алу шектеулері
Жаңалықтардың бірі – “шектелген алаң” ұғымы. Бұрын төлем әр отбасы мүшесіне 18 шаршы метрден есептелетін. Енді үкімет жоғарғы шекті белгілейді, бірақ ережелер әлі жарияланған жоқ.
Егер шектеу қатаң болса, 5 және одан көп баласы бар отбасылар зардап шегеді, – дейді Айгүл Тастыбаева.
Тағы бір жаңалық – тұрғын үйді жалға алу тек 8 жылға ғана мүмкін. Осы мерзімнен кейін төлем жалға алуға пайдаланылмайды.
Мақсат – адамдарды жинақтап, үй сатып алуға ынталандыру. Бірақ жалдамалы үйде тұрып, жалақы төмен болса, жинақтау мүмкін емес, – дейді юрист.
Бұрын әскери қызметшілер келісім мерзімі аяқталғанда біржолғы төлем ала алатын. Енді бұл тек денсаулығына байланысты немесе шекті жасқа жеткендерге ғана беріледі.
Бұл адал қызмет еткендерге әсер етті. Контракт біткен соң кеткендер маңызды қолдаудан айырылды, – деп түсіндірді Айгүл Тастыбаева.
Реформаның мақсаты неде?
Бұрын кейбір әскери қызметшілер туыстарымен жалған келісім жасап, төлем алып, өз үйлерінде тұратын. Жаңа ережелер бұл схемаларды тоқтатуды көздеді.
Енді туыстардан жалға алу немесе сатып алу үшін төлемді пайдалану мүмкін емес. Бұл нарықты тазалау және шынымен пәтер қажет адамдарға көмектесу үшін жасалды, – деп атап өтті юрист.
Алайда тәжірибеде жаңалықтар ең тәртіпті қызметшілерге ауыр тиді.
Заң бойынша адамға туыстарымен келісім жасауға тыйым салу заңсыз. Біз заң бойынша келісім жасауға ерікті болуымыз керек, – дейді юрист.
Әскери отбасылар: қызмет пен күнкөріс арасындағы қиындықтар
Көптеген әскери отбасылар кедей емес, бірақ әлсіз жағдайда.
Көп әйелдің жұмысы жоқ, себебі үнемі көшіп жүреді. Ерлер 24 сағат қызметте, демалыс жоқ. Жалақы көбінесе азаматтық сектордан төмен, – дейді Айгүл Тастыбаева.
Кейбір әскери қызметшілер қызметтен кетуді ойлауда.
Бағдарламалар ашылып, жабылып жатады. Бүгін ипотека ала аласың, ертең бағдарлама аяқталды. Бұл тұрақсыздық, – деп айтты юрист.
Әскери қызметшілердің әйелдерінің дауысы
Алина Сарыбаева – әскери қызметшінің жұбайы және заңгер. Ол әскери қызметшілердің әйелдері арасынан ең белсенді өкілдердің бірі болып, тұрғын үй төлемдеріндегі әділетсіз өзгерістер мәселесін көтерді.
Оның айтуынша, күшіне енген түзетулер әскери қызметшілердің отбасыларының құқықтарын шектейді.
Бұл өзгерістер тек біздің қалтамызға ғана емес, ерлеріміздің қадір-қасиетіне де соққы болды. Біз өз даусымызды көтергендіктен, оларға зор қысым көрсетіліп жатыр, – дейді Алина Сарыбаева.
Жақында ондаған әйелдер “Отбасы” банкінің бөлімшесіне түсінік талап етіп келді. Олар залға отырып, жауап берілмейінше кетпейтіндерін мәлімдеді.
Бірақ біз бірден айттық: ешқандай заңсыз әрекет жасамаймыз. Біз шындықты заң аясында талап етеміз, – дейді Алина Сарыбаева.
Оның айтуынша, осы акциядан кейін банк кешке келген барлық адамдарға қосымша тексерусіз, жалға алу келісімін тіркеместен ақшаны аударып бере бастады.
Сол күні шамамен 75 әйел келді. Олардың жартысы кешке дейін күтіп отырды, қалғандарына ақшаны түнде аудара бастады. Ал қазір банк жалған ақпарат таратып жатыр: бәрінен тіркеу нөмірлерін талап етіп жатыр деп. Бұл шындыққа сәйкес емес. Біз бәрі қалай болғанын өз көзімізбен көрдік, – дейді ол.
Алина Сарыбаеваның сөзінше, “Отбасы” банкі мен Қорғаныс министрлігі жауапкершілікті бір-біріне аударып отыр. Әйелдер 1 қаңтардан кейін жаңа шектеулер күшіне енгенде не болатынын түсінбейді.
Егер пәтер иелері келісімдерді тіркемесе, біз қайда тұрамыз? Біз төлеуге дайынбыз, бірақ жүйе бізді естімейді. “Отбасы” банкінің төрайымы былай деді: “600 мың – бұл үлкен ақша ғой”. Бірақ, кешіріңіз, балаларымен жалдамалы пәтерде тұратын отбасы үшін 600 мың – бұл сән-салтанат емес, тіршілік үшін қажетті қаражат, – деп толықтырады ол.
Алина Сарыбаева банктің әскери отбасылардың тұрғын үй төлемдерін қалай пайдаланатынын бақылауға құқығы жоқ деп есептейді.
Отбасы банкі бақылаушы орган емес. Олардың міндеті – қызмет көрсету, кімге қалай төлеу керегін бұйыру емес. Біз Қорғаныс министрлігінен топтық өтініштер жібердік, қол жинадық, видео түсірдік, петициялар жаздық. Бірақ жауап жоқ, – деп мәлімдейді Сарыбаева.
Ол кейбір өңірлерде белсенді әйелдерге қысым көрсету әрекеттері басталғанын айтады.
Таразда, Шымкентте қыздарды шақырып, қорқытып жатыр. Олардың бірі жүкті, сегізінші айда, жылап отыр, себебі оған қысым көрсетіліп жатыр. Маған да қысым жасалды, бірақ мен заңгермін және өз құқығымды білемін. Ал көпшілігі білмейді. Солардың атынан сөйлеудемін, – дейді Сарыбаева.
Уақытша шешім
Банк көптеген пәтер иелерінің келісімдерді тіркемейтініне назар аударды. Сондықтан 2026 жылғы 1 қаңтарға дейін кәсіби тіркеу міндетті емес.
Бұл шара отбасылардың уақытша кезеңде баспанасыз қалмауына мүмкіндік береді, – хабарлады банк.
Әскери тұрғын үй бағдарламалары
- “Әскери баспана” бағдарламасы жаңартылып, жыл сайын 7 мыңға жуық әскери қызметші тұрғын үй ала алады.
- “Наурыз” бағдарламасы 7-9% жеңілдікпен, бастапқы жарна 10%–дан.
- “Жасыл ипотека” жаңа тұрғын үйлерді 15% бастапқы жарнамен сатып алуға мүмкіндік береді.
Тұрғын үй кезегінде тұрғандар 2-5% жылдық сыйақы мөлшерлемесімен мемлекеттік бағдарламалардан пайда ала алады.
Реформа мақсаты – сыбайлас жемқорлық схемаларын тоқтату, төлемдерді айқын ету және тәртіпті енгізу. Алайда жаңа ережелер кенеттен енгізілгендіктен, әскери отбасылар “көшпелі шокқа” ұшырады.
Алдын ала ескерту қажет еді. Заң күшіне енді, адамдар талаптарды кейін білді, – дейді Айгүл Тастыбаева.
Нәтижесінде мыңдаған әскери әйелдер петицияға қол қойып, түсіндірулер мен бейімделу кезеңін талап етті.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!