Биыл – Қызылорданың қазақ елінің алғашқы астанасы болғанына 100 жыл. Сол жылдардан бері қайта түлеген Сыр елінің мәдениеті мен өнері шарықтау шегіне көтеріліп, Еуропа елдерінде өнер күндерін өткізуі тасқа басылып қалатын тарихи сәт десек болғандай.
Сыр елі өнер керуені 24-27 наурыз аралығында төрткүл дүниеге өз өнерін паш етті. Бұл сапарда Сыр елінің өнерпаздары Финляндия, Эстония және Испания елдеріне қазақ халқының бай мәдени мұрасын таныстырып, ұлттық өнерімізді дәріптеді. Гастрольдік сапармен шетелге барып келген үйымдастырушылар мен өнерпаздар өз әсерімен бөлісті.
Талғат Мақаш, Қызылорда облыстық филармониясының басшысы:
Ұлт жауһарына құрмет
– Еуропа – мәдениет пен өнердің, руханияттың ордасы. Ал енді қазақтың ұлттық брендіне айналған домбыраны төрткүл дүниеге танытқан қазақ дегенде, ең алдымен, ойға Әміре Қашаубаев оралады. Қазақтың белгілі әншісі Париж төрінде домбырамен ән салып, Еуропа халқына ұлттық аспапты паш еткен еді. Содан бері тура бір ғасыр уақыт өтті. Кейін жаңа ғасыр туғанда да халықаралық аренада ұлт өнерін асқақтатқан Асылбек Еңсепов, Димаш Құдайберген, «Ұлытау» тобы әлем сахналарында өнер көрсетіп, зор қошеметке бөленді. Еуропада оркестр құрамында өнер көрсетіп, Батыс жұртшылығын таңдай қақтырған өнерпаздарымыз да бар.
Енді, міне, тура бір ғасырдан кейін Сыр елі өнер иелерінің кәрі құрлыққа табаны тиіп, еуропалықтарға өз өнерін, ұлттық өнердің хас жауһарларын ұсынып қайтты. Гастрольдік сапар облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлының тікелей қолдауымен, Қазақстанның Финляндия, Эстония және Испания мемлекеттеріндегі елшіліктерінің ұйымдастыруымен жүзеге асты. Бұл аймақ басшысының төл мәдениетіміз бен ұлттық өнерге жанашырлығы, Сыр елінің дәстүрлі өнерін әлем елдеріне танытуға, ұлт өнерін ұлықтауға және насихаттауға көрсеткен қолдауы деп білеміз.
Наурыз айының 24-28-і аралығында Ұлыстың Ұлы күні – Наурыз мерекесінің тарихи және мәдени маңызын айшықтап, қазақ халқының ұлттық мұрасын әлем жұртшылығына таныстыру мақсатында Еуропаның үш бірдей мемлекетінде Қызылорда облысының өнер күндері өтті. Сыр өнерпаздарының алғашқы концерті Финляндияның Хельсинки қаласынан басталды. Мұнан әрі Эстония астанасы Таллинде жалғасып, Инспанияның Мадрид қаласында қорытындылап қайттық. Еуропа төрінде қазақтың дәстүрлі музыкасы мен ұлттық өнерін ұлықтап жүрген Сыр елінің өнер және мәдениет майталмандары қазақтың дәстүрлі ән-жырын әуелетіп, ұлттық музыкамыздың жауһарларын күллі кәрі құрлық еліне танытып қайтты. Әлем өнерінің алтын дәуірін қалыптастырған байрақты елге өнер сапарымен барған шығармашылық ұжымның мерекелік концерті «Жарапазан» жырымен басталды. Еуропалық көрерменге қазақтың игі дәстүрімен шашу шашылып, той басы «Тойбастар» әнімен жалғасты. Наурыз думанда сол мемлекеттердегі қазақ диаспоралары, білім алушы студенттер мен жергілікті халық ұлттық қазақ музыкасымен және дәстүрлерімен терең танысуға мүмкіндік алды.
Ал концерт тамашалаған жергілікті халықтың ықыласында сөз жоқ. Хельсинки қаласында фин халқынан бөлек, біздің қандастарымыз өте көп болды. Олар бізді ерекше сағынышпен күтіп алып, қимастықпен шығарып салды. Ал фин халқының біздің мәдениетіміз бен өнерімізге деген құрметі ерекше болды. Ұлттық аспаптардың үніне елтіп, ерекше таңданыспен, сондай бір жылы құрметпен тыңдап, концерт біткеннен кейін де сахна төрінен өнерпаздарды жібермеді. Әр елдің өзіне тән ерекшелігі, өзіне тән өмір сүру салты болады ғой. Дәл сол секілді бұл үш мемлекеттің әрқайсының өзіндік ерекшелігі бар. Дегенмен өнерге, мәдениетке деген құрметі қай қайсысында да өте жоғары болды.
Әзиза Іздіқұлова, облыстық филармонияның режиссері:
Ұлыстың ұлы күнін еуропалықтармен бірге тойладық
– Жұртшылықтың еуропалық музыканы классикалық өнердің өзіндік эталоны ретінде мойындайтыны рас. Ал бұл жолы еуропалықтар ұлы даланың ғажайып әуендеріне елтіп, Сыр елі өнерпаздарының өнеріне бас иді, құрмет көрсетті. Жалпы, өнер мен мәдениет ұлт талғамайды, ол әлем елдеріне ортақ құндылық. Сондықтан біздің шығармашылық сапарымыз екі елдің мәдени, рухани байланысын нығайтып ғана қоймай, өз өнерімізді Еуропа төрінде насихаттауға үлкен мүмкіндік берді. Біздің сапардағы басты мақсатымыз – ұлттық колоритті, ұлттық болмыс пен бояуды айшықтау, мәдениетімізге маңыз беру, оның ерекшеліктерін ашу болды. Сондықтан менің алдымда режиссер ретінде сценарийдің концепциясын құру, режиссерлік шешімдер, ұлт музыкасының жауһарларын таңдап алу секілді үлкен жауапкершілік тұрды, біз осы бағытта шығармашылық ұжыммен үлкен жұмыс атқардық. Себебі талай дүлдүлдер мен бұлбұлдардың әнін тыңдап, өнеріне куә болған дипломатиялық миссиялардың өкілдері мен талғампаз еуропалық көрерменнің көңілінен шығу оңай болмасын түсіндік. Сол үдеден шықтық деп есептеймін. Өнер атаулыны бағалай білетін, оны қадір тұтатын талғампаз тыңдарман қазақтың киелі домбырасының әр шанағынан төгілген күйдің құдіретінен керемет әсер алды.
Негізі, табан тіреген әрбір мемлекет бізді жылы қарсы алып, қонақжайлық танытты. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптарының үнін естіп, ду қол шапалақтаған көрерменді әлі ұмыта алмай жүрміз. Керемет эмоция ғой!
Рамазан айымен тұспа-тұс келген өнер мерекесі Жарапазан айтудан басталып, Қорқыт сарынымен шымылдығымыз түрілді. Керемет концерт жанды тебірентер аталы өсиетке ұласқан термемен жалғасып, абыз Қорқыт бабаның күйі күмбірлеп, қыл қобызбен «Күлтегін» жырынан үзінді айтылғанда көрермендер сілтідей тынып, мың құбылған әуенге елтіп, көшпелі қазақ даласына саяхат жасағандай әсер алды. Біздің өнерпаздар қазақтың кең даласында туып, өңі бұзылмай асыл мұра боп жеткен халық әндерін сән-салтанатымен тамылжыта орындады. Аңыз күйдің абызына айналған күй шеберлерінің туындыларын да көрермен қауым жылы қабылдады. Ел мен елді табыстырған өнерде шекара болмайтынын осы жолы терең түсіндік.
Өнер керуенінің негізгі мақсаттарының бірегейі – Ұлыстың Ұлы күнін Еуропа халықтарымен бірге тойлау ғой. Біз осы жолда тағы бір үлкен қадамға бардық. Кәрі құрлыққа қазақтың ұлттық тағамдарын өзімізбен қоса алып барып, керемет Наурыз тойын жасадық. Қазан-қазан наурыз көжеміз, құрт-майымыз, қазы-қартамыз, бауырсақ сондағы қандас бауырларымыздың ғана емес, жергілікті халықтың да әлі таңдайында тұрғанына сенімдімін. Келген қонақтардың біздің ұлттық тағамдарымызға таңданыстарында шек болмады. Бір сөзбен айтқанда, бұл сапар бұрынғыдан өзгерек болды!
Осы орайда, руханият пен өнерге қолдау білдіріп, Сыр елі – жыр елі өнер иелерінің Еуропа төрінде өз өнерін паш етуге мүмкіндік сыйлаған аймақ басшысы Нұрлыбек Машбекұлына алғысымыз шексіз. Бұндай мүмкіндік бізді шабыттандырып ғана қоймай, қазақ өнерінің әлем сахналарында қанатын кеңге жаюына жол ашты.
Мұхтар Ниязов, айтыскер ақын, 3 дүркін алтын домбыра иегері:
«адай» күйі ойнағанда бүкіл халық орнынан тұрды
– Сыр елінен шыққан бір топ өнерпаздар Еуропаның үш мемлекетінде болып қайттық. Алған әсер, бөленген сезім, ғажайып сәттерді айтып жеткізу мүмкін емес. Десе де тырысып көрейік. Ең бірінші Стамбул арқылы Финляндияның астанасы – Хельсинки қаласына тоқтадық. Қаланың арихитектурасы, өзіне тән аурасы, адамдарының асығып-аптықпайтын салқынқанды баяу қозғалысы ерекше көрінді. Алғаш «Nokia» телефонын әлемдік нарыққа ұсынған осы ел болатын. Бұл елді «батпақтан шыққан бақытты ел» деп атайды. Финляндия қателеспесем, сегізінші жыл қатарынан әлемдегі ең бақытты елдердің көшін бастап жүр. Біздің концертті көріп, эмоциясын көрсете бермейтін салқын жердің халқы ағынан жарылып, шапалақ соғып, көпке дейін сахнадан жібермей қойды. Осы орайда Хельсинки қаласындағы шарамызды жоғары деңгейде ұйымдастырып, барынша қолдау көрсеткен Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, жерлесіміз Азамат Әбдіраимов мырзаға арнайы алғыс айтамыз. Екінші ат басын тіреген еліміз – Таллин қаласы. Балтық жағалауындағы ерекше дамуға бет алған Эстонияның астанасы. Білім беру саласы бойынша бұл ел Еуропада бірінші, әлемде өртінші орында екен. Оны бізге сол жақтағы Төтенше және Өкілетті елші Алтай Көлгінов мырза айтты. Қателеспесем, біздегі «egov» халыққа қызмет көрсету орталықтарының жүйесі осы елге тән болса керек. IT саласы бойынша топ бастап тұрған бұл шағын ғана мемлекеттің қойнында қаншама ғасырдың құндылықтары жатыр. Таллиндегі ескі қаланы аралап көрсеңіз, көне ғасырға көшеде жүріп-ақ сапар шегесіз. Бұл жақтағы Сыр өнерпаздарының өнеріне тәнті болған халықтың әсерін тек көзбен көру керек. Тіпті бір көрермен: «Біз жақта күннің көзі көп шыға бермейді. Сіздердің өнерлеріңіз бізге күннің шуағын, жарығын, жылуын сыйлағандай әсерде болдық», – деп ағынан жарылды. Осындай құрмет пен қошемет көрсеткен Эстонияны қимай-қимай келесі мемлекетке аттандық. Алда бізді Еуропаның өзімізге көбірек ұқсайтын сері, мәрт, жомарт жұрты – Испания күтіп тұрды.
Мадридтің әуежайынан түскеннен күн жадырап сала берді. Испандықтардың өздері де кісі баласын жатсынбайтын жайдары халық екен. Қаланың әсем жерлерін аралап, атақты Сантьяго Бернабеу стадионын көзбен көріп, ескі тарихи орындар мен ғимараттарға көз тойдырып, бұл елдегі кезекті концертті бастап кеттік. Қазақстан Республикасының Испания Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі Данат Өмірбайұлы барлық шаруаларды үйлестіріп, өнер кешімізді бастап берді. Бұл жолғы концерт енді мүлде бөлек болды. Әсіресе «Адай» күйі ойнағанда бүкіл халық орнынан тұрып кетті. Ұлттық дастарханымызды жайып, наурыз көжемізден дәм таттырдық. Еуропаның басқа мемлекеттерінен келген қандастарымыз: «Берлинге, Римге, Лондонға, Брюссельге қашан келесіздер?» – деп сұрақтың астына алып жатыр. Сәті түссе оны да көрерміз. Бізге осы сапардың өзі көпке дейін естен кетпес әсер сыйлады.
Өткен жолы аймақ басшысы Нұрлыбек Машбекұлы Еуропа елдеріне арнайы барып, аймаққа ауқымды инвестиция тартып қана қоймай, екі ортаға мәдени көпір салуды да жоспарлаған болатын. Бұл сапарымыз сол жоспардың жемісі. Қазір әлемде геосаяси жағдайдың керемет емес екені белгілі. Мұндай жағдайда біз түгілі теңіз жолына тіке шығатын, экономикасы мен әлеуеті әлдеқайда мықты алып мемлекеттердің өзі демін ішіне тартып отырғаны белгілі. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлының сыртқы саясаттағы жүйелі, нәтижелі қадамдарының біздің елге көп пайдасын тигізіп отырғанын сол жақтағы саясатта, бизнесте жүрген көптеген азамат айтып жатты. Өмірде шекара болғанмен, өнерде шекара жоқ. Бұрын шет елдерге үлкен қалалардағы өнер иелері ғана шығатын болса, қазір бұл заңдылық өзгерді. Біздің өнерпаздар да әлемнің кез-келген сахнасында өнер көрсетуге әлеуетті. Оған осы сапар барысында көзім толық жетті.
Самал Байсейітова, опера әншісі:
Ұлттық киімімізге қызықты
– Біз бұған дейін де шет елдерде болдық, десе де бір ғана мемлекетпен шектелетін едік. Ал осы жолы Еуропаның үш елінің бас қалаларында өнер көрсеттік. Қазақтың өнеріне тән барлық жанр қамтылған ерекше концерт болды. Үстімізге киген ұлттық костюм жергілікті тұрғындардың назарын аударып, қандастарымыздың туған жерге деген сағынышын басуға септігін тигізді. Тіпті кейбірі сағыныштан көзіне жас алған сәт те болды. Залда отырған әр көрерменнің қошеметін, ыстық ықыласын шынайы сезінген кезде төбеміз көкке жетті.
P.S. Сыр елінің ғасырлар шежіресінен өнер керуені өте жоғары дәрежеде қорытындыланып, өз миссиясын орындады. «Мәдениет пен өнер – ел өміріндегі өте маңызды сала. Өнер – ұлттың жаны, ал мәдениет – рухани келбеті. Бұл қос құндылықты өркениетіміздің өзегі деуге болады. Оны сақтап, байыта түсу – ортақ парыз. Қазақтың бітім-болмысын оның төл өнерінен көруге болады», – деген еді мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев.
Руханияттың алтын қазығына айналған Сыр елінде өнер мен мәдениеттің жұлдызы жарқырап, ұлттық құндылығымыз ғасырдан-ғасырға жалғасатынына кәміл сенеміз.
Гауһар ҚОЖАХМЕТОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!