Қазақстан Қарулы Күштері заман талабына сай цифрлық трансформация жолына бет бұрды. Мемлекет қорғаныс саласын жаңғыртуда цифрландыру мен жасанды интеллектіні енгізуді стратегиялық міндет ретінде қоюда. Мәселен, авиация генерал-лейтенанты Дәурен Қосанов Президенттің жолдауында белгіленген басымдықтарды іске асыру жөніндегі жиында жасанды интеллект технологияларын енгізу маңызды екенін атап өтті.
– Қорғаныс министрлігінің алдында цифрлық шешімдерді, жасанды интеллект технологияларын, автономды басқару жүйелерін кеңінен енгізу, сондай-ақ ұлттық қорғаныстың киберқұрамасын дамыту міндеті тұр. Болашақта әскеріміз күрделі гибридтік қатерлерге жауап бере алатын, шапшаң, дәл әрі жоғары технологиялы армия болуы қажет, – деп атап өтті авиация генерал-лейтенанты Дәурен Қосанов.
Қазіргі кезде еліміздің барлық әскери бөлімдерінде цифрлық инфрақұрылымды дамыту жедел жүргізілуде. Министр жыл соңына дейін әрбір әскери бөлімде жергілікті деректер желісін құрып, ал барлық әскери оқу орындарында оқу үдерісін толық цифрландырып, оқыту бағдарламаларына жасанды интеллект бойынша сабақтарды енгізуді тапсырғанын да айта кеткен жөн. Бұған қоса, көлік-логистика және құрылыс саласында 3D-модельдеуді кеңінен қолдану талабы қойылды. Демек, қорғаныс саласының цифрлық технологиялар мен инновацияларды ендіру – негізгі мақсат. Бұл қадамдар әскердің заманауи бейнесін қалыптастырып, қоғам мен жас буынның әскерге деген сенімін нығайтуға бағытталған.
SARBAZ+ және ЖИ
Әскери қызметке жастарды тарту – көптеген ел үшін өзекті міндет және мұнда да жасанды интеллект құралдары көмек көрсетуде. Әскери сала бүгінде үлкен деректерді ЖИ арқылы сараптауды қолдана бастады. Мысалы, АҚШ Қорғаныс министрлігі демографиялық, әлеуметтік және психометриялық деректерді талдай отырып, әскери қызметке бейімділігі жоғары жастардың типтік сипаттамаларын анықтауға тырысуда. «Government Technology Insider» сайтында жарияланған ақпаратқа сүйенсек, ЖИ миллиондаған адамдардың деректерін сүзгіден өткізіп, олардың ішінен әскери мансапқа қызығушылық танытуы мүмкін кандидаттарды іріктеп бере алады. 2024 жылы АҚШ Армиясы осындай мақсатқа арналған жаңа ЖИ құралын сынақтан өткізді. «federalnewsnetwork.com» сайтында жарияланған ақпаратқа сүйенсек, ЖИ 30 миллионнан астам үміткерлердің анкеталық мәліметтерін және 1700 түрлі параметрді талдап, жарамды үміткерлердің дәлме-дәл тізімдерін құрастырып берді. Бұл HR-аналитика әскери комиссариат қызметкерлеріне жалпы көпшіліктің ішінен жақсы сарбаз бола алатын жастарға назар аударуға мүмкіндік берді. Сондай-ақ ЖИ көмегімен қай өңірлерде, қандай оқу орындарында насихат жұмыстарын күшейту керектігін анықтауға болады. Демек, шектеулі ресурстарды тиімді бағыттау жүзеге асады. Зерттеулер көрсеткендей, ЖИ ең қолайлы аудиторияны дәл таңдап, жеке ұсыныс жасауға септігін тигізеді. Мысалы, әлеуметтік желілердегі мақсатты жарнамада ЖИ алгоритмдері әскери қызметтің артықшылықтарын әр азаматтың қызығушылығы мен құндылықтарына сай жеткізетін контент ұсына алады.
Қазақстанда әскерге шақыру және жас кадрларды тарту ісінде цифрлық технологияларға көңіл бөлінуде. 2025 жылы Қорғаныс министрлігі мерзімді әскери қызметтің жаңа форматтағы SARBAZ+ цифрлық жобасын іске қосты. Бұл платформа арқылы әскерге бару процесінің бірқатар кезеңдері автоматтандырылмақ. Атап айтқанда, әскерге шақырылушылар үшін арнайы веб-сайт ашылып, онда нақты әскери бөлім туралы толық ақпарат яғни күн тәртібі, командирлер құрамы, казарма жағдайы, ас мәзіріне дейін көрсетілген. Жастар сол мәліметтермен танысып, өзіне ұнаған бөлімде қызмет етуге онлайн өтінім бере алады. Бұл – әскерге іріктеу ісінде ашықтықты қамтамасыз етеді. SARBAZ+ жобасы шеңберінде сондай-ақ әрбір сарбазға фитнес-білезік (трекер) тағылып, оның жүрек соғысы, физикалық белсенділігі сынды биометриялық көрсеткіштері орталық жүйеге түсіп отырады. Командирлер мен әскери дәрігерлер бұл деректерді қадағалап, жауынгердің жағдайын бақылауда ұстайды. Бұл әскери ортада қамқорлық пен қауіпсіздікті арттырып, сарбаздардың көңіл күйіне оң ықпал етеді. Бұған қоса, бөлімдерде «ақылды» бейнебақылау камералары орнатылып, жасанды интеллект негізінде әлімжеттік немесе төтенше жағдайларды автоматты анықтайтын жүйе пилоттық режимде іске қосылды. Мысалы, егер казармада рұқсат етілмеген қозғалыс не күмәнді жинақталу орын алса, жүйе дереу белгі береді.
ҚР Қорғаныс министрінің орынбасары Дархан Ахмедиевтің айтуынша, заңсыз әрекеттерге жол бермеу мақсатында барлық әскери бөлімдерде бейнебақылау жүйесі орнатылып, жасанды интеллекті қосылса, Face ID арқылы бөлімшедегі қызметкерлерге толық бақылау болмақ.
– Жүйе қызметке келген әскери қызметкерлердің санын, олардың кіріп-шығу уақытын, қызмет орнындағы жеке құрамды, қоймаға кіруге рұқсаты бар адамдардың қозғалысын, әскери қызметкерлердің топтасып тұрған аймақтарын, құлап қалған сарбаздарды, сондай-ақ санитарлық торапта ұзақ уақыт кідірген адамдарды автоматты түрде анықтайды. Бұл жүйе толық іске қосылған жағдайда әскердегі тәртіпті күшейтуге үлес қосады деп ойлаймын. «Ақылды» камералар көптеген түйткілдің алдын алуға мүмкіндік береді. Видеожазбалар әскери полицияға жолданып, ал жекелеген талдамалық мәліметтер тікелей әскери бөлімшенің өзіне жіберіледі, – дейді Дархан Ахмедиев.
Әскерге шақырудың жаңа жүйесі
Әскери қызметшілерді іріктеу мен мансаптық өсуді басқаруда да жасанды интеллект инновациялары пайда болуда. Кадрлық таңдауда уақыт шығынын азайту мақсатында кейбір мемлекеттегі әскери талаптарды басқару жүйесіне ЖИ арқылы енгізуде. Мысалы, АҚШ әскері сержанттар мен офицерлерді қызметте жоғарылату (аттестация) барысында AI-талдауды пилоттық режимде қолданып келеді. taskandpurpose.com сайтында жарияланған ақпаратқа сүйенсек, әскерді Personnel Command орталығы әзірлеген алгоритм мыңдаған қызметтік деректерді електен өткізіп, қызметкердің білімі, өткен курстары, марапаттары бойынша балл қояды. Бұл жүйе біліктілігі талапқа сай келмейтін, көрсеткіштері төмен үміткерлерді ертерек анықтап, іріктеу комиссиясының уақытын үнемдейді. Яғни, комиссия лайықты үміткерлерді бағалауға уақыт жұмсап, рейтингі төмен кадр үміткерлерді компьютер сараптамасына сүйеніп іріктеп шығара алады. Әрине, ЖИ тек көмекші құрал, ал соңғы шешімді адам қабылдайды. АҚШ әскері бұл жүйені енгізу барысында алгоритмдік әділдікке көп көңіл бөлді. Жүйе сараптауында нәсіл, жыныс сияқты қажетсіз факторлар есепке алынбас үшін арнайы сүзгілер қойылған. Нәтижесінде, жыл сайынғы аттестациялық комиссиялардың жұмыс жүктемесі едәуір жеңілдеді.
Қазақстан қарулы күштерінде де алдағы уақытта персоналды басқару саласына ЖИ элементтерін енгізу әлеуеті бар. Жақында Қорғаныс министрлігі жасанды интеллектті енгізу жөніндегі мамандандырылған бөлімше құрды. Қорғаныс министрлігі сайтында жарияланған ақпаратқа сүйенсек, жаңа құрылым Қарулы күштердің цифрлық трансформациясының негізгі элементі болмақ. Бөлімшенің негізгі міндеті – деректердің үлкен массивтерін талдау, басқаруды автоматтандыру, жедел сценарийлерді модельдеу және қазіргі әскери жағдайда басқару шешімдерін қабылдау жылдамдығын арттыру үшін жасанды интелект шешімдерін әзірлеу және енгізу.
Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі авиация генерал-лейтенанты Дәурен Қосановтың айтуынша, жасанды интеллект технологияларын әскер қызметін жаңғырту жолындағы маңызды қадам әрі қорғаныс саласындағы әлемдік үрдістерге сәйкес келетінін атап өтті.
Қазақстан әскері де цифрлық дәуірге қадам басуда. Қорғаныс министрлігі әскери есепке алу, шақыру мен қызмет процесін электронды жүйеге көшіруге ден қойды. 2025 жылғы 28 қазаннан бастап 17 жасқа толғандардың әскерге өздігінен барып тіркелу тәртібі өткеннің еншісінде қалды. Енді Қорғаныс министрлігі енгізген жаңа ереже бойынша, әскерге шақыру жасына толған әр азамат автоматты түрде әскери есепке қойылады. Арнайы цифрлық жүйе 17 жасқа толған азаматтың жеке деректерін мемлекеттік мәліметтер базаларынан жинақтап, оның аты-жөні, туған жері мен күні, білімі, отбасылық жағдайы, жүргізуші куәлігі, тұрғылықты мекенжайы сияқты ақпаратты және денсаулық жағдайына қатысты мәліметтер мен соттылық туралы деректерді электронды тіркеу карточкасына енгізеді. Осылайша, жас өреннің әскери есепке алдын ала тіркелгені жөнінде электронды белгi қойылып, жергілікті әскери комиссариат автоматты түрде анықталады. Бұл жаңашылдық азаматтарды әскери есепке алу процесін едәуір жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Әскерге шақыру науқаны да толық цифрлық трансформациядан өтуде. Мәселен, әскерге шақыру қағаздары енді электронды форматта жолдана бастады. 2024 жылы eGov Mobile мобильді қосымшасында арнайы жаңа қызмет іске қосылып, азаматтарға әскери қызметке қатысты деректерін онлайн алу және үшінші тұлғаларға жіберу мүмкіндігі берілді. Сондай-ақ жарамсыз азаматтар электронды түрде анықталып, оларды әскерге шақырудан босату жөнінде SMS-хабарламалар жолданады. Әскерге шақырылушыларды іріктеу кезеңіне жасанды интеллект енгізілмек.
Орталық коммуникациялар қызметіндегі брифингте ҚР Қорғаныс министрінің орынбасары Дархан Ахмедиевтің сөзінше, ЖИ дерекқоры мен арнайы критерийлерге сүйеніп, қызметке жарамды азаматтарды алдын ала анықтап, шақыртуды тек соларға жіберу жоспарлануда.
Әскери оқу орындарына құжат тапсыру енді eGov.kz порталы арқылы онлайн қабылданады. Қазіргі таңда 22 мемлекеттік қызмет қолжетімді, оның 16-сы жоғары оқу орнына қайта қабылдану рәсімдеріне қатысты. Медициналық тексеру тәртібі де жеңілдетіліп, қашықтан тексеруден өту мүмкіндігі енгізілген.
Әскери білім беру ұйымдары үшін «Askeri Ziyat» атты бірыңғай платформа іске қосылды. Университеттер мен колледждерді біріктіретін бұл жүйеде электронды кітапхана және 20 бағыт бойынша онлайн-курстар қарастырылған. Қазірдің өзінде платформаға 1000-нан астам әскери қызметкер тіркеліп, 300-і сертификат алған.
Сондай-ақ «Sarbaz 2.0» жобасы үшінші жыл қатарынан жүзеге асырылып келеді. Биыл 10 мың сарбаз тестілеуден өтіп, оның 2010-ы жоғары оқу орындарына арналған грант иеленді. Бұдан бөлек, «ARMIA.KZ» сервисі арқылы жасанды интеллект көмегімен 2 мыңнан астам өтініш өңделген. Чат-бот әскери қызметке қатысты қажетті мәлімет ұсынады. Қорғаныс министрлігі ЖИ технологияларын әскерге шақыру мен жауынгерлік дайындық үдерістеріне де кезең-кезеңімен енгізуді жоспарлап отыр.
Жас сарбаздарды автоматты тіркеуден бастап, әскери білім беруді онлайн жүйеге көшіруге дейінгі кең ауқымды шаралар ұлттық армияның келбетін өзгертіп, оны жаңа дәуірге бейімдеуде. Цифрландыру – әскери басқаруды жеңілдетіп қана қоймай, армияны халыққа жақындатып, жастарды тарту мақсатында жүйелі жұмыс жүргізуде.
С.ТЕМІРБОЛАТ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!