Мемлекет басшысы «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» атты Қазақстан халқына жолдауында Үкіметке инвестиция тарту жүйесін түгел жаңғырту жөніндегі нақты іс-шаралар жоспарын әзірлеуді тапсырды
– Елімізге қомақты инвестиция тарту керек. Қазір дүние жүзінде инвестицияға талас күшейіп барады. Жаңа инвестициялық кезеңді бастауымыз қажет. Қазіргі инвестиция тарту саясаты мардымды деп айта алмаймын. Қаражаттың көбі шикізат салаларына құйылып жатыр. Жалпы, бұл жаман емес, осындай инвестициялар бізге қажет. Бұл – өңдеу саласына көбірек қаражат тарту. Сондықтан Үкімет инвестиция саясатына басқаша көзқараспен қарауы керек. Қажет болса, жоғары технологияларға салынатын инвестицияларға жеңілдік беруге болады. Сондай-ақ мемлекеттің инвестициясы мен жеке бизнестің ірі бастамаларына бірдей назар аудару қажет. Ірі инвесторлармен қатар орта және шағын инвесторлармен тығыз байланыста жұмыс істеу керек. Қаражаттың қай бағытқа, қандай мақсатпен және қанша көлемде қажет екенін нақты білу қажет. «Инвестицияға тапсырыс» өндірістің сұранысына сай жасалуы керек, – деді Президент.
Кейінгі жылдарда облыста жүзеге асып жатқан инвестициялық жобалардың ауқымы мен сипаты бұрынғыдан өзгеріп, тек бір саламен шектелмей, өнеркәсіптен бастап энергетикаға, ауыл шаруашылығынан әлеуметтік инфрақұрылымға дейін кең өріс алды. Бұл – экономикалық көрсеткіштерді өсіру ғана емес, аймақтың келешегін қалыптастыратын жүйелі трансформация. Мемлекеттік саясат пен жеке инвестицияның тиімді үйлесімі, халықаралық әріптестік пен жергілікті кәсіпкерліктің белсенділігі өңірге жаңа серпін беруде. 2025 жылы қолға алған жобалар саны мен олардың экономикалық әсері – Қызылорданың инвестициялық тартымдылығының нақты дәлелі.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың экономиканы әртараптандыру жөніндегі тапсырмасына сәйкес, аймақта индустриялық-инновациялық жобаларды жүзегше асыруға арнайы жағдай жасалуда. Мәселен, Қорқыт Ата арнайы экономикалық аймағы (АЭА) құрылып, инвестиорлар үшін салықтық және кедендік жеңілдіктер пакеті ұсынылуда. Биыл аймақта «Қорқыт Ата» арнайы экономикалық аймағы құрылды. Арнайы экономикалық аймақ Қызылорда халықаралық әуежайының жанында орналасқан, жалпы аумағы 550 гектарды құрайды және 25 жыл, яғни 2049 жылға дейін жұмыс істейді. Аймақтың құрылымында үш сектор қарастырылған: авиацияға қызмет көрсету аймағы 50 гектарды, көтерме және бөлшек сауда мен қоймалау аймағы 100 гектарды, ал өнеркәсіптік аймақ 400 гектарды қамтиды. АЭА қатысушылары жер, мүлік, корпоративтік табыс және қосылған құн салықтарынан, жер пайдалану төлемдерінен босатылады, шетелдік жұмыс күшін квотасыз тартуға мүмкіндік берілген. Бұл инвесторлар үшін өте қолайлы жағдай. Маусым айында Астанада өткен «Орталық Азия – Қытай» форумында қытайлық компаниялармен су есептеу құрылғыларын шығару, ауыл шаруашылығы техникасын жинау, кальцийленген силикат тақтайшаларын өндіру және жылыжай кешені құрылысы бойынша жалпы құны 30,5 млрд теңгені құрайтын төрт меморандумға қол қойылды. Оның үшеуі осы Қорқыт Ата АЭА аумағында жүзеге аспақ. Мұндай қадамдар облысқа шетелдік капитал мен жаңа технологияларды тартуға жол ашып, өңір экономикасын жаңғыртуға серпін береді.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің доценті, экономика ғылымдарының кандидаты Алмагүл Абдимомынованың айтуынша, өңірлік дамудың табысы ең алдымен әлеуметтік факторларға тіреледі.
– Өңірлік даму үрдісінде әлеуметтік факторлардың ролі айрықша маңызға ие. Себебі әлеуметтік факторлар халықтың өмір сүру сапасын, адами капиталдың дамуын, еңбек нарығының тиімділігін және жалпы өңірлік тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Сонымен бірге Қызылордада әлеуметтік инфрақұрылым дамуының әркелкілігі – халықтың өмір сүру сапасына тікелей әсер ететін басты факторлардың бірі, сондықтан инфрақұрылымдық жобаларды жергілікті ерекшеліктерге бейімдеп іске асыру шешуші мәнге ие. Осы негізде ұсынылатын инвестициялық бастамалар өңірдің ұзақмерзімді даму мақсатына жұмыс істейді, – дейді Алмагүл Абдимомынова.
Өңдеу өндірісі өркендеуде
Бүгінде бірқатар жаңа өндіріс орындары іске қосылып, құрылысы бастау алуда. Солардың бірі 2022 жылы Қазақстан мен Қытай арасындағы «Бір белдеу – бір жол» бағдарламасы және индустриялық даму бастамасы аясында еліміздің аумағында табақша шыны өндіретін жалғыз зауыт – «Orda Glass Ltd» іске қосылды. Кәсіпорынның жыл сайынғы өндірістік көлемі – 197,1 мың тонна. Жобаны жүзеге асыру үшін 42 миллиард теңге көлемінде шетелдік қаржы тартылған. Шыны өндірісі қосалқы өндірістердің дамуына негіз болып отыр. Болашақта айна, шыны ыдыс шығаратын жаңа кәсіпорындар ашу жоспарда бар. Бұл өз кезегінде облыс экономикасын әртараптандырып, шыны кластерін қалыптастыруға, жаңа жұмыс орындарын ашуға, импорттық тәуелділікті азайтып, отандық өніммен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Енді сол зауыттың маңайында қосалқы өндірістер шоғыры қалыптасуда. Мысалы, Қытай инвесторлары шыны зауыты жанында тағы бір ірі жобаны жүзеге асыруға қызығушылық танытуда. Жалпы құны 27,1 млрд теңге болатын бұл жоба үш жыл ішінде екі кезеңмен іске асырылып, шыны өнімдерінің түр-түрін шығаратын кәсіпорын құруды көздейді. Сонымен қатар жергілікті «Комфорт-1 KZ» компаниясы шыны өңдеу аясын кеңейтіп, автокөлік әйнегін өндіруді жолға қою үшін 4 гектар жер телімін алды. Шыны өндірісінің өркен жаюына қажетті негізгі шикізат – кальцийленген сода енді аймақта өндіріледі. «Арал сода» зауыты деп аталатын кальцийленген сода өндіретін ірі кәсіпорынның құрылысы 2025 жылдың III тоқсанында Арал ауданында басталып, 2028 жылға қарай аяқтау жоспарланып отыр. Жылдық қуаттылығы 300 мың тонналық бұл зауытқа 147 млрд теңге инвестиция тартылып, 700 жаңа жұмыс орны ашылады деп жоспарлануда. Сода зауыты іске қосылған кезде өңір сұранысын қамтып қоймай, республиканы қамтамасыз ететін бірегей өндіріске айналмақ.
Сондай-ақ құрылыс материалдары өндірісі де инвесторлар назарында. 2025 жылы Қызылорда қаласында жаңа кірпіш зауыты іске қосылды. Жобаның ерекшелігі – заманауи технологиямен түрлі пішіндегі сапалы кірпіштер шығарып, жылу тиімділігі жоғары құрылыс материалымен ішкі нарықты қамту. Кірпіш зауытының ашылуында аймақ басшысы Нұрлыбек Нәлібаев өнеркәсіп саласындағы жұмыстарға ерекше тоқталған еді.
– Біз аймағымыздың экономикасын әртараптандыру арқылы жоғары өнімді, экспортқа бағдарланған шикізаттық емес өңдеу өнеркәсібін құруды мақсат еткен жұмыстарды кезең-кезеңімен атқарудамыз. Бұл бағытта алдағы бесжылдықта құны 2 трлн теңгені құрайтын 89 инвестициялық жобаны жүзеге асыру, 11 мыңнан астам тұрақты жұмыс орнын ашу көзделуде, – деді аймақ басшысы.
Өңдеу өнеркәсібінің әртүрлі тармағында көптеген орта және шағын жоба іске асуда. Мәселен, «Жолаушылар вагондарын жөндеу, техникалық қызмет көрсету кешені және вагон құрастыру зауытының» жобасы. Бұл темір жол жолаушылар вагондарына техникалық қызмет көрсетіп, өңірде вагон жөндеу кластерін қалыптастырмақ. Түркиялық инвестордың қатысуымен салынып жатқан «Orhun Medical» заманауи медицина орталығы да ашылып, тұрғындарға жоғары сапалы диагностикалық және емдеу қызметін ұсынуда. Азық-түлік өндірісі бағытында кондитер және макарон фабрикасы іске қосылды. Бұл жоба ішкі нарықты сапалы тамақ өнімдерімен қамтуда. Айталық, кондитер және макарон өндіру фабрикасы облысты сырттан тасымалданатын азық-түлікке тәуелділіктен арылтып, тіпті келешекте өнімдерін экспортқа шығаруы ықтимал.
Жалпы, 2025 жылы іске қосылатын өндірістік жобалар аз емес. Мұнай-химия (сода), металлургия (мырыш-қорғасын), құрылыс материалдары (шыны, кірпіш, қиыршық тас, айна), машина жасау (вагон жөндеу), тамақ және жеңіл өнеркәсіп (кондитер, макарон, сүт өнімдері) – барлық негізгі салалар бойынша инвестициялық жобалар қолға алынған. Мұның барлығы өңір экономикасын әртараптандырып, мыңдаған жұмыс орнын ашуға, салық базасын кеңейтуге және тұрғындардың табысын арттыруға қызмет етеді.
Энергетика және жасыл экономика жобалары
Сыр өңірі энергетикалық инфрақұрылымын жаңартып, энергия қауіпсіздігін нығайтуда. Облыстың ең ірі энергетикалық жобасы – Қызылорда қаласындағы жаңа жылу электр орталығы (ЖЭО). Бұл жобаны түркиялық «Aksa Energy» компаниясы әріптестік негізінде жүзеге асырып, 240 МВт қуаттағы заманауи газ-турбиналық станса салуда. Инвестиция көлемі – 215 млрд теңге, осы уақытқа дейін 178 млрд теңгеден астам инвестиция салынды. Станса іске қосылғанда Қызылорда қаласын жылумен және өңірді электр энергиясымен толық қамтамасыз етіп қана қоймай, артық өндірілген 60 МВт электр қуатын көршілес аймақтарға сатуға мүмкіндік туады. Шынында да, тұрғындар үшін үздіксіз электр және жылу беру – өмір сүру сапасының негізі, ал өндіріс орындары үшін тұрақты энергия – дамудың кепілі. Демек, бұл энергетикалық жоба әрі халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға, жаңа өндірістердің кедергісіз жұмыс істеуіне жағдай жасайды.
Энергетика саласындағы тағы бір қуанышты жаңалық – облыста жаңартылатын энергия көздері пайда бола бастады. Бүгінде облыста жалпы қуаты 89 МВт болатын 9 күн-электр станциясы жұмыс істейді. Оның үшеуі шетелдік инвесторлардың қатысуымен салынған. Қуаттылығы 201,5 МВт болатын тағы 6 жоба қолға алынған. Мамандардың айтуынша, облыста күн энергиясының әлеуеті жылына 32 триллион кВт/сағат, ал жел энергиясы 2,7 триллион кВт/сағат. Күн сәулесінің түсу ұзақтығы орта есеппен 3000 сағатқа дейін жететінін ескерсек, бұл бағытта жаңа жобаларды жүзеге асыруға өте қолайлы жағдай қалыптасқан. Бұл – Қызылорда қаласында жаңартылатын энергия дәуіріне жасаған алғашқы қадамы. Жаңартылатын энергия көздерінің іске қосылуы өңірдің энергетикалық балансын әртараптандырып, экологиялық ахуалын жақсартуға үлес қосады. Бұған қоса, күн шуағы мол Сыр елінде күн электр стансаларын салуға табиғи жағдайдың өзі қолайлы, демек, бұл секторда келешекте қосымша жобалар іске асуы әбден мүмкін.
Көлік қызметі және логистика
Инвестициялық жобалар өңірдің көлік-логистика әлеуетін де айналып өтпеді. 2024 жылдың аяғында Қызылорда қаласында «Қорқыт Ата» халықаралық әуежайының жаңа терминалы іске қосылды. Заманауи әуежай терминалы Болат Өтемұратов қорының 16,6 млрд теңге көлеміндегі демеушілік қаржысына салынды, ал жергілікті бюджеттен сыртқы инженерлік инфрақұрылым тартуға 4,3 млрд теңге бөлінді. Өткен жылдың қараша айында жаңа терминалды Премьер-Министр О.Бектенов салтанатты түрде ашты. Заманауи терминал әуежайдың жылдық жолаушы өткізу қабілетін 300 мыңнан 2 миллионға дейін, яғни 7 есеге арттырды. Расында, қазірдің өзінде Қызылорда әуежайынан аптасына 26 рет ішкі рейстер ұшса, 2025 жылы Антальяға тікелей халықаралық чартерлік рейс ашылды. Авиациямен қатар, көлік инфрақұрылымын жетілдіру де күн тәртібінде. Көлік және коммуникация саласында аймақ үшін стратегиялық маңызы бар «Қызылорда – Жезқазған» автомобиль жолын жаңғырту жұмыстары жалғасуда. Республикалық маңызы бар бұл жол Қызылорданы орталық Қазақстанмен тікелей байланыстырады. Жоба аяқталғанда бұл бағыттағы жүру уақыты қысқарып, облыстың транзиттік мүмкіндіктері артады жоспарлануда. Сонымен бірге облыс ішінде ауданаралық жолдарды жөндеуге де қомақты қаражат бөлініп, елді мекендердің қатынасы жақсарып келеді.
Қорқыт Ата арнайы экономикалық аймағы осы көлік инфрақұрылымы артықшылықтарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Арнайы экономикалық аймақ құрамында қарастырылған 100 гектарлық көтерме-тарату және қоймалау аймағы тікелей әуежай мен авто/теміржол магистральдарына жақын орналасқан. Мұнда ірі логистикалық хабтар, заманауи қоймалар салынып, облыс өндірісін республика және шетел нарықтарына шығару жеңілдейді деп көзделуде. Мысалы, жуырда Қызылорда облысы делегациясының Қытайға сапары барысында қытай инвесторлары арнайы экономикалық аймақ аумағында ауыл шаруашылығы техникаларын құрастыру зауытын және су есептегіш құралдар шығаратын өндіріс ашуға қызығушылық білдіріп, келісімдерге қол қойылды. Бұл жобалар жүзеге асса, Қызылордада құрастырылған комбайн, трактор сияқты техникалар көрші өңірлерге дәл осы жерден тікелей жөнелтіледі. Сонымен қатар арнайы экономикалық аймағында инвесторларға дайын өндірістік ғимарат ұсыну мәселесі де қолға алынған: облыс әкімдігі мен «Байқоңыр» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы бірлесіп, стандартқа сай шағын өнеркәсіптік аймақтар салуды жоспарланған. Мұндай дайын индустриалдық алаңдар сырттан келетін кәсіпкерлерге бірден іске кірісіп, өндірісті жылдам орналастыруға жағдай жасамақ.
Инфрақұрылыммен қатар, өңірде туризм саласы да инвестициядан тыс қалған жоқ. Қызылорда қаласында «Rixos» брендімен бес жұлдызды қонақ үй құрылысы басталды. Халықаралық деңгейдегі luxury-қонақүйдің ашылуы облысқа іскерлік және мәдени шараларды көптеп тартып, туристер үшін жоғарыжағдай туғызады деп күтілуде. Бұған қоса, Байқоңыр қалашығының туристік әлеуетін пайдалану бағытында «ғарыш туризміне» қызығушылар үшін сервистік қызметтер дамуда. Арал өңірінде экологиялық туризм бойынша да жобаларға инвесторлар тартылуда. Жалпы, қонақ үй, мейманхана бизнесінің дамуы қызмет көрсету саласындағы шағын және орта кәсіпкерліктің кеңеюіне жол ашады.
Бүгінде Сыр өңірінде жүзеге асып жатқан сан-салалы инвестициялық жобалар өңір дамуына тың тыныс берді. Өнеркәсіп, энергетика, ауыл шаруашылығы, инфрақұрылым, әлеуметтік және мәдени салалар бойынша қолға алынған бастамалар экономиканы жаңғыртып қана қоймай, халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған. Әрбір жаңа зауыт, әрбір ашылған әлеуметтік нысан – Сыр халқына қызмет ететін игілік.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің доценті, экономика ғылымдарының кандидаты Абдимомынова Алмагүл Шәкірбекқызының айтуынша, өңірлік саясат алдымен теңсіздік пен инфрақұрылым олқылықтарын шешуі керек.
– Инвестициялар тек ЖІӨ-ді өсірмей, әлеуметтік саланың «қатты» (мектеп, аурухана) және «жұмсақ» (мәдени орта, қызмет сапасы) компоненттерін жаңартады. Теориялық база айқын. Өңірлік дамудағы әлеуметтік әл-ауқат, өмір сүру деңгейі, білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік инфрақұрылымға байланысты үдерістердің жиынтығы» және олар өңірдің даму қарқыны мен бағытына әсер етеді. Әлеуметтік даму адамның түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерінің артуы ретінде түсіндіріледі. Демек, жаңа мектеп пен емхана – экономикалық тиімділіктің де, адами капитал сапасының да тетігі, – дейді ол.
Инвестициялық жобалар аймақ экономикасына серпін беруде. Мәселен, бұрын тек мұнай мен уран өндірісімен белгілі болған Қызылорда енді шыны, сода, құрылыс материалдарын, азық-түлік өнімдерін өндіруші өңірге айналуда. Бұл – экономиканы әртараптандыру саясатының жемісі. Жаңа кәсіпорындар мыңдаған тұрақты жұмыс орнын ашса, жаңғырған инфрақұрылым халыққа қолайлы тұрмыс жағдайын қамтамасыз етеді. Оның үстіне, инвестициялардың үлкен бөлігі жеке бизнес арқылы келгені қуантады. Демек, бизнес климат жақсарып, шетелдік және отандық кәсіпкерлер Сыр еліне сенім артып отыр деген сөз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің доценті, экономика ғылымдарының кандидаты Алмагүл Шәкірбекқызының айтуынша, әлеуметтік инфрақұрылымға инвестиция халықтың күнделікті сапалық көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді.
– Инвестициялық күн тәртібі әлеуметтік саясатпен бірге жүруі тиіс. «Тек мемлекеттік органдар, жергілікті билік және қоғам бірлесіп әрекет еткен жағдайда ғана осы салаларда нақты жақсартуға қол жеткізуге болады. Маман даярлау және тарту бағдарламалары, денсаулық сақтау мен білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын жаңарту, қызмет сапасына бақылауды күшейту, ұлттық жобаларды толық әрі сапалы іске асыру. Сондай-ақ ауылдық инфрақұрылымға арналған арнайы бағдарламалар, жергілікті мамандарды тартуға ынталандыру, өмір сүру сапасын тұрақты бағалап, нәтижелерін өңірлік стратегияға енгізу. Осыларды жүйелі түрде орындау – әртараптандырудың әлеуметтік нәтижесін нақтылаудың кілті.
Қызылорда жұртшылығы үшін инвестициялық жобалардың әрқайсысы маңызды. Өйткені олардың игілігін ел көреді. Жаңа мектептер мен ауруханалар – болашақ ұрпақтың саулығы мен біліміне салынған капитал. Жаңа жолдар мен әуежай – еркін қатынас пен бизнестің өркен жаюының негізі. Зауыт-фабрикалар – тұрақты жұмыспен қамту мен тұрмыс сапасын көтерудің кепілі. Мәдени және туристік нысандар қоғамның рухани байлығын еселейді. Мұның бәрі сайып келгенде, өңір тұрғындарының әл-ауқатын арттырып, ел экономикасының дамуына үлес қосады.
С.Хайрулла
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!