Бастауыш білім – баланың болашақ тұлға болып қалыптасуының негізі. Ертеңгі азаматтың білімді, тәрбиелі болып өсуі дәл осы ең алғашқы ұстаз берген тәлімге тікелей байланысты. Жас ұрпақтың бойына ұлттық құндылықтарды сіңіріп, сапалы білім беру – ұстаздардың жауапты миссиясы. Осы орайда біз Ж.Нұрманов атындағы №198 мектептің бастауыш сынып мұғалімі Марзия Дәулетбайқызымен сұхбаттасып, бастауыштағы білім беру, логика мен шығармашылықты дамыту, ата-ана мен ұстаз байланысы және ұлттық тәрбие жайындағы ой-пікірлерін білген едік.
– Бастауыш сыныптан бастап оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, әр баланың дарынын анықтау үшін қандай әдіс-тәсілдер қолданасыз?
– Бастауыш сынып мұғалімі ретінде әр баланың болашақта қоғамға пайдасы тиетін, өз айтары бар жеке тұлға болып қалыптасуы үшін үнемі ізденісте жүремін. Оқушы алдыма келген алғашқы күннен бастап оның ойлау қабілетін арттыруға күш саламын. Ол үшін күнделікті сабақта түрлі шығармашылық идеялар енгізіп, логикалық тапсырмалар орындатамын. Әр жанұя аманаттап тапсырып отырған баланың дарынын жан-жақты тапсырмалар арқылы байқап, ашуға тырысамын. Мысалы, балаларды мектепке қабылдамай тұрып, тамыз айында алғаш сыныпқа келген кезде оларға түрлі ойындар ұсынамын. Бұл уақытта көп баланың жазу-сызуы әлі қалыптаса қоймағанымен, осындай ойын арқылы кімнің математикаға бейімі барын, кімнің әдемі жазуға икемі немесе мәтінді тез түсіну қабілеті барын көріп қаламын. Сол арқылы әрқайсына қажет бағыт беремін. Жақында өзім ойлап тауып, қол моторикасын дамытуға арналған жаңа ойынды да іс-тәжірибеме енгіздім.
– Сабақтан тыс оқушылардың қабілетін дамыту мақсатында арнайы жобаларды жүзеге асырып жүргеніңізді білеміз. Осы туралы айта кетсеңіз.
– Иә, 1-сыныптан бастап сабақтан тыс уақытта оқушылардың мүмкіндіктерін кеңейтіп, қабілеттерін тану үшін бірнеше жобаны іске асырдым. Атап айтсам, ұлттық құндылықтарға негізделген «Ең үздік асық жинаушы», «Бұрымды ару», «Аспаз мектебі» сынды сыныптық жобаларымыз болды. Бұл шағын жарыстар арқылы балалардың өнерге, дәстүрге деген қызығушылығы оянып, әрқайсысы түрлі қырынан көрінуге мүмкіндік алды. Қазіргі таңда сыныбымыздағы математикадан үздік үлгерім көрсетіп жүрген әрі шахматпен шұғылданатын бірнеше баланы қатыстыра отырып, жаңа ғылыми жоба бастағалы жатырмыз. Мұнда да басты мақсат – оқушылардың зеректігін арттыру және ізденіс дағдысын ерте қалыптастыру.
– Шәкірттеріңіздің жетістіктері де көңіл қуантады. Оқушыларыңыз қандай жарыстарға қатысып, нәтиже көрсетіп жүр?
– Оқушылар түрлі білім және өнер сайыстарына қатысып, жақсы нәтижелер көрсетіп келеді. Мектепшілік, халықаралық байқауға, қалалық, облыстық деңгейдегі көркемсөз оқу, сурет салу, ән айту, күй тарту секілді өнер байқаулары мен математикаға негізделген шахмат турнирлеріне тұрақты түрде қатысып жүр. Айрықша атап өтетін жетістігіміз – сыныбымызда шахматқа ерекше қабілеті бар Сәулебек Зейін есімді оқушымыз биыл екінші халықаралық шахмат фестивалінде жүлделі үшінші орынды иеленіп, еліміздің қоржынына медаль салды. Жалпы, балалардың осындай табысқа талпынуы үшін мен күнделікті үй тапсырмасынан бөлек, түрлі ойын-жаттығулар арқылы олардың қызығушылығын арттыру нәтижесі. Шәкіртке сабаққа деген сүйіспеншілік ұялатып, ынтасын арттырсаң, оның талабы да жанып, жарыстарда шыңдалады деп есептеймін.
– Бастауыштағы баланың білімі мен тәрбиесінде ата-ана рөлі туралы не айтасыз? Әсіресе, әке мен ананың балаға бірдей көңіл бөлгені қаншалықты маңызды?
– Бастауыш сынып оқушысының сабақ үлгерімі мен тәрбиесі тек мұғалім жауапкершілігінде емес, ата-ана тарапынан қадағалау маңызды. Сол үшін ата-аналарға балаға бастауышта ерекше көңіл бөлу қажет. Әкесі де, анасы да кешкілік уақыт тауып, баланың сабағына бірге назар аударып, оның зейіні мен қабілетін бақылай білсе, оқуға деген қызығушылығы ұзақ уақыт сақталады, әрі өзі ізденіп оқуға бейімделеді. Ең бастысы, ата-ана баласының мүмкіндігін үнемі қолдап, дұрыс бағыт беріп отырса, ата-анаға қосымша салмақ салмай-ақ, сабақты жүйелі түрде меңгеріп кете алады.
– Оқу бағдарламасынан бөлек, ұлттық тәрбие мен баланың сөйлеу мәдениетіне де баса мән беретініңізді байқадық. Неліктен бұған ерекше көңіл бөлесіз? Жалпы, балаға қандай құндылықтарды сіңіруге тырысасыз?
– Мен үшін балаға біліммен қатар тәрбие беру – ең негізгі міндет. Шәкірттерім бастауышты тәмамдаған соң қоғамда өз орны, өз үні бар азамат болып қалыптасса екен деп армандаймын. Олар тек мектеп бітіріп шығуды емес, ертең қоғамда пайдалы іс атқаратын, өз пікірін жеткізе алатын тұлға болуды мақсат тұтса деймін. Сондай-ақ әр оқушымның ата-анасымен қарым-қатынасы жарасымды, үлкенге құрмет көрсететін және ең бастысы, сөйлеу әдебі мәдениетті болғанын қалаймын. Осы мақсатта ең алдымен мектеп табалдырығын аттаған күннен бастап балаларға қарапайым әдеп ережелерін үйретуден бастаймын. Мәселен, дастарқан басында дұрыс отыру, үй ішіндегі үлкен-кішімен татулықта болу, достықты нығайту, айналадағы жаңалықтардан хабардар болу сияқты дағдыларды күн сайын назардан тыс қалдырмаймын. Сонымен бірге үлкенді сыйлау, ата-әженің ақылын тыңдау, ата-ананың қағидаларын орындау сынды ұлттық құндылықтарды бала бойына сіңіруге ерекше көңіл бөлемін. Мұның барлығы баланың тұлға ретінде дұрыс қалыптасуына және ұлттық сана-сезімінің беріктігіне негіз болады деп сенемін.
– Көп балалы ана ретінде отбасы тәрбиесі мен кәсіби дамуды қалай қатар алып жүрсіз? Үнемі ізденісте болып, әріптестерге де тәлім беріп жүргеніңіз белгілі.
– Көп балалы анамын. Сонымен бірге ұстаздық жолда үздіксіз үйреніп, кәсіби өсуімді тоқтатқан емеспін. Дегенмен отбасымның орны әрқашан бөлек. Уақытымның негізгі бөлігін жанұяма арнап, өз балаларымның тәрбиесіне мән беремін. Өйткені басқа ата-аналардың аманат етіп маған тапсырған балаларына сапалы білім беруім үшін ең алдымен өз отбасымда үлгілі тәрбие қалыптастыруым қажет деп санаймын. Балалардың жетістіктері қалай артады деген сұраққа үнемі жауап іздеп жүремін. Өз білімімді шыңдау үшін түрлі психологиялық семинар-тренингтерге қатысып, қосымша курстар оқуға тырысамын. Сонымен қатар өзім секілді аналармен пікірлесіп, тәжірибе алмасу мақсатында аналар клубтарына, қауымдастық жиындарына қатысып отырамын. Үлкен ортада ұйымдастырылған іс-шараларда спикер ретінде сөз сөйлеуден де қалыс қалмаймын, білгеніммен бөлісуге әрдайым әзірмін. Мәселен, жуырда өз тәжірибемнен «Балалықтан чемпиондыққа» атты жоба әзірлеп, Тамыз конференциясында қорғап шықтым. Бұл бастама негізінен «Оқушылардың жетістікке жетуіне бастауыш сынып мұғалімінің үлесі қандай?» деген сұраққа жауап іздейді. Жоба аясында шәкірт бойындағы қабілетті ерте танып-білудің маңызы зор екенін көрсетіп, осы қасиеттерді ашуда бастауыш мұғалімінің еңбегі ерекше екенін дәлелдеуге тырыстым. Өз әріптестеріммен осы жобамның нәтижелерін бөлісіп, көпшіліктің талқысына ұсындым.
– Өзіңіздің бала кезіңіздегі отбасы тәрбиесі ұстаздық көзқарасыңыздың қалыптасуына ықпал етті ме? Бұл жолда үлгі болған отбасылық тұлғалар бар ма?
– Әрине, адам болып қалыптасуыма ықпал еткен ең алғашқы орта – өз отбасым. Ең алдымен әкемнің үлгісі көп нәрсеге жетеледі. Әкем ауылдағы мектепте он жылдық білімді үздік тәмамдаған жан еді. Жуырда әкемнің көнерген аттестатын тауып алып қарасам, барлық пәннен бес деген баға алғанын көріп, марқайып қалдым. Ал менің атам Мұсалы Дүсенбай соғыс және еңбек ардагері, аудан мен облыстың құрметті азаматы болатын. Қазір ауылымызда бір көше және өзім оқыған мектептегі бір сынып атамыздың атымен аталады. Жалпы, біздің әулетте ұстаздық жолын қуған жандар аз емес, көпшілігі облыс көлемінде құрметке бөленген ұстаздар. Атамның мені бала кезден білімге баулуы өмірімде ерекше орын алады. Ол кісі кішкентай кезімнен мені әдебиет әлеміне жетеледі. Қолыма Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романын ұстатып, бірге оқып шығатынбыз. Кейін балаларға арналған газет-журналдарды үзбей жаздырып беріп, күндіз-түні бірге кітап оқып, оқығанымызды талқылап отыратын едік. Жас болсам да, атаммен бірге күрделі шығармаларды талдап, пікір алмасудан жалықпайтынмын. Атам менің математикаға құмар екенімді ерте байқап, физика пәнінен қиын есептерді бірге шешетінбіз. Мен есептің шешу жолын жазып отырсам, атам әр қадамын ауызша түсіндіріп беретін. Осындай тәрбиенің, осындай мүмкіндіктердің арқасында менің білімге деген құштарлығым арта түсті. Бастауыштағы алғашқы ұстазым Серіккүл Мырзымова апайыма айтар алғысым шексіз. Сол кісінің тәлімі мен негізін қалаған білімі арқасында кейін түрлі пәндік олимпиадаларға қатысып, жетістіктерге жеттім. Мектеп қабырғасында қазақ тілі мен әдебиеті пәнін тереңдетіп үйреткен, әрі мамандық таңдауымда үлгі бола білген ұстазым – қазіргі таңда қаламыздағы беделді мектептің директоры, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Гүлшат Ахметжанова. Жалпы, Алматы мен Қызылорда қалаларында білім алған жылдарымда жолықтырған көзі ашық, білімдар, талантты жандар көп болды. Сол барлық ұстаздарыма, бағыт берген ағай-апайларыма жүрегімде әрдайым құрмет пен алғысымды сақтаймын.
– Жас мұғалімдерге өзіңіз қандай кеңес берер едіңіз? Қазіргі бастауыш сынып ұстазы қандай болуы керек?
– Қазіргі заман талабына сай, бастауыш мұғалімі жан-жақты болуы тиіс. Мұғалім тек математиканы жетік меңгеріп, әдебиет пен тілге шорқақ болса, үлкен кемшілік. Яғни ұстаз әр пәннен белгілі бір деңгейде білімі болуы қажет. Сонымен қатар жас ұстаздардың сөйлеу әдебі түзу, жалпы мәдениеті жоғары болғаны жөн. Балалармен қарым-қатынаста да, қоғаммен байланыста да мұғалімнің орны ерекше екенін ұмытпаған дұрыс. Мұны мұғалім тек сабақ үстінде ғана емес, күнделікті өмірде де көрсете білуі қажет. Мысалы, бала ең алдымен өзінің толық аты-жөнін, тұрғылықты мекенжайын жатқа білуі тиіс. Жол жүргенде ұшақта, пойызда немесе басқа ортада біреу бірінші сынып оқушысынан сұрақ қойса, ол өзі туралы еркін жауап беріп, қажет ақпаратты айта алатындай деңгейде болғаны дұрыс. Сондай-ақ кішкентайынан ауа райы, апта-күн реттілігі секілді қарапайым мәліметтерден хабардар болып өскені жөн. Осындай білімді балаға үнемі үйретіп отыру – бастауыш мұғалімінің басты міндеті. Сонда ғана шәкірт жан-жақты, ой-өрісі кең болып қалыптасады.
– Сұхбатыңызға рахмет!
Әңгімелескен София Хайрулла
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!