«Тектіден текті туады, тектілік тұқым қуады» дегендей, біз кейіпкеріміз Бейсенбек Төлеубаев жайлы айтпас бұрын әңгімені атасы Төлеубайдан бастағанды жөн көрдік.
«Сыр елінің төбе ақыны» деген атаққа ие болған шоқтығы биік ақынның бірі Төлеубай Үркімбаев еді. Ол атақты Сыр сүлейлерінің өлең-жырларын оқып, оларды жатқа айтып, халықтың көңілінен шыққан дүлдүл болатын. Жыр алыбы қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеудегі онкүндігіне қатысып, кеудесіне орден тағып оралған Жамбылды Алатаудан бастау алатын мөлдір бұлаққа балап, «Жамбыл бұлақ» деген өлең арнаған.
– Мұз болып дүниежүзі қатқан кезде,
Адамға ащы тұрмыс батқан кезде.
Бір таудың жырасында Жамбыл туды,
Ел үркіп, тау көбелеп қашқан кезде.
Құрметті асыл сөздің қыранысың,
Мұзбұлақ қия шалған қырағысың.
Өлеңнің зәм-зәм суын жұтсам, тоймас,
Сен ата, тәтті әуездің бұлағысың, – деп өрнекті өлең арнаған.
Осындай өнерінің арқасында елге танылып, КСРО Жазушылар одағына алғаш мүшелікке қабылданған. Сол жылдары республикада бұл одаққа Мұхтар Әуезов бастаған санаулы ғана ақын-жазушы мүше болған. Ол жазба әдебиетінің өкілі ғана емес, суырып салма ақын, екі саланы да тең ұстаған. Жас кезінде домбыраның құлағында ойнаған аса дарынды жан болған. Бүгінгі біздің кейіпкеріміз – осындай кемеңгер сипаттағы төбе ақынның немересі, жырау, халықаралық «Мәдениет майталманы» медалінің иегері Бейсенбек Төлеубаев.
Ол 1985 жылы Жалағаш ауданы, Бұхарбай батыр ауылында дүниеге келген. Қазанғап атындағы музыка колледжінде Е.Мұстафаевтың сыныбын домбыра мамандығы бойынша бітіріп шығып, музыка пәнінен ұстаздық еткен. 2007-2011 жылдары Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясында филология ғылымдарының кандидаты Ұлжан Байбосыновадан дәріс алды.
Өнер қонған әулетте жыр-термеге жастайынан құмар болған Бейсенбек мектепте жүріп-ақ сахнада термелерді төгілтіп орындап, көрермендердің «Ой, пәлі» деген сөздерінен қуат алып, өзінің өмірдегі жолын өнерден тапты. Өнер дүлдүлдерімен бір сахнада жыр айту жас жігітті қанаттандыра берді. Оның үстіне атасы салған сара жолды әрі қарай алтын үзіктей жалғау, ұлттың кәделі өнерін тірілту, асыл мұраны асқақтату жас жыраудың намысын қайрады. Осылайша киелі домбыраны қолына алып елдің үкілеген үмітін ақтау үшін түрлі конкурстар мен дүрмекті жарыстарда топ жарды. Мәселен 2011 жылы Біріккен Араб әмірлігінде, 2012 жылы Тәжікстанның Душанбе қаласында, 2013 жылы Түркияның Стамбул қаласында, 2016 жылы Мәскеу қаласында өнер көрсетті. 2001 жылы Ж.Жабаевтың 175 жылдығына «Көне Тараз күмбірі» атты республикалық конкурста 3 орын иегері болса, 2008-2009 жылдары «Қазақстан» ұлттық арнасындағы «Сегіз қырлы» тележобасында топ жарып, жүлдегер атанды. 2011 жылы Ақмырза Тұяқбаевтың 100 жасқа толуына орай ұйымдастырылған аймақтық конкурстан 1 орын алып, жеңімпаз атанды. 2012 жылы Астана қаласында өткен «Өздерің білер Нартаймын» атты республикалық конкурстың арнайы жүлдесін иеленді. 2014 жылы Жанқожа батырдың 240 жылдық тойында «Дәріқұл жырау» атындағы сыйлықты қанжығасына байлады. Өзбекстандағы әлемнің 60 елі қатысқан «Шарк тораналары» атты әлемдік конкурсында арнайы жүлдені олжалады. 2019 жылы «Астанаға тарту» атты халықаралық фестивальде өнер көрсету бақытына ие болды. Сол жылы Кенен Әзірбаев атындағы конкурсынан II орынды еншіледі. «Ақмешіт» этно-фольклорлық ансамбль құрамымен «Жұбановтар әуені» атты халықаралық конкурстың Гран-При жүлдегері атанды. 2001 жылы Ж.Жабаевтың 175 жылдығына «Көне Тараз күмбірі» атты республикалық конкурстан 3 орынмен оралды. Жуырда Маңғыстауда өткен республикалық командалық айтыстың Мега жобасында сағаттап толғаса да сарқылмайтын жыршылықтың биік үлгісін көрсеткені үшін «Үздік жыршы» номинациясын иемденіп, қаржылай сый-сияпатқа ие болды.
«Ақмешіт апталығы» газетінің оқырмандарының назарына Қазақ ССР-не 2 мәрте депутат болған Сақыбай Қалыбаев ақсақалдың баласы дүние салғанда айтқан Төлеубай Үркімбаевтың көңілқосын орындады. Сол термеден үзінді келтіргенді жөн көрдік.
Сақыбай саналы ердің біреуі едің,
Отанның орасан зор тірегі едің.
Иесі келешектің бір перзенті,
Үйімде болса екен деп тілеп едің.
Билеген ортаңызда гүлдей еді,
Ержеткен жігіттермен бірдей еді.
Сенімен әсіресе Нәзираға,
Айрықша айың менен күндей еді.
Сол гүлің бір суыққа ұшырапты,
Мезгілсіз сабағынан жұлыныпты.
Сіздерге сабырлы бол деп тілейміз,
Ортаңнан алтын тірек жығылыпты.
Бүгінде Бейсенбектің жыр қорында Сыр сүлейлерінің терме-толғауларынан өз атасы Төлеубай Үркімбаевтың, Базар жыраудың, Омар Шораяқұлының, Тұрмағамбеттің, Нұртуғанның, Нартайдың, Жиенбайдың, Қарасақал Ерімбеттің жырлары бар. «Көрұғлы», ақын Р.Батырбаевтың «Бұқарбай батыр», жырау С.Қожағұлұлының «Жанқожа батыр», Балқы Базар жыраудың «Әмина қыз» дастанын құйқылжыта орындап, елдің ықыласына бөленуде. Репертуарында Ақан сері, Біржан сал, Жаяу Мұсаның, Шашубай, Нартайдың әндерімен қатар, Құрманғазы, Дина, Абыл, Қазанғап, Сүгір, Мырза, Әлшекейдің күйлері бар.
Атадан қалған текті өнердің төресі жыр-дастандарды өз мақамымен орындап, қазақтың қара домбырасының қоңыр үнімен күй төгілткен талант иесіне шалқар шабыт тілейміз.
Гауһар ҚОЖАХМЕТОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!