Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде көзделген соттылық қағидаттары сот төрелігін тиімді жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Бұл қағидаттар істің қай соттың қарауына жататынын анықтап қана қоймай, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің уақтылы әрі әділ қорғалуына кепілдік береді. Соның ішінде азаматтық істерде жиі кездесе қоймайтын, алайда өзектілігі жоғары — аумақтан тыс соттылық қағидаты.
Аумақтан тыс соттылық — бұл азаматтық дау Қазақстан аумағынан тыс жерде туындағанымен, оның Қазақстанмен заңды байланысы болған жағдайда, бұл істі Қазақстан соттары қарай алатындығын білдіретін қағидат.
Қарапайым тілмен айтқанда, егер бір тарап Қазақстан азаматы болса, не дау Қазақстан аумағында орындалуы тиіс шартпен байланысты болса, болмаса дау еліміздің заңды мүдделерін қозғайтын болса — ол іс Қазақстан сотының қарауына берілуі мүмкін.
Аумақтан тыс соттылық қағидатының негізі Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің (АПК) 34–37-баптарында көрсетілген. Бұл баптарда аумақтық және ерекше соттылық түрлері, сондай-ақ шетелдік тараптармен дауларды қарау тәртібі белгіленген.
АПК-нің 36-бабының 2-бөлігіне сәйкес, егер шетелде жүрген Қазақстан азаматының құқықтары бұзылған болса, ол Қазақстан Республикасының соттарына талап қоюға құқылы.
Аумақтан тыс соттылық қағидаты келесі жағдайларда қолданылады:
• Қазақстан азаматының немесе заңды тұлғасының шетелде бұзылған құқықтарын қорғау үшін;
• Қазақстан аумағында орындалуы тиіс шарттардан туындайтын даулар бойынша;
• Қазақстан аумағында орналасқан мүлікке қатысты дауларда;
• Отбасылық-құқықтық қатынастарда: неке бұзу, алимент өндіру, бала асырап алу немесе мұрагерлікке байланысты істерде;
• Қазақстанның заңды мүдделеріне немесе қоғамдық тәртібіне қайшы келетін шетелде жасалған әрекеттерге қатысты.
Қазақстан Республикасының қатысуымен бекітілген бірқатар халықаралық шарттар (Минск конвенциясы, Кишинев конвенциясы, Гаага келісімдері және т.б.) аумақтан тыс соттылықты тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл келісімдер шетелдік сот шешімдерін тану мен орындау, құқықтық көмек көрсету тәртібін реттейді.
Мысалы, азамат басқа елде жүргенде оның мүліктік мүдделерін Қазақстанда қорғау үшін консулдық арқылы сенімхат рәсімдеп, отандық соттарға талап қоюы мүмкін.
Аумақтан тыс соттылық қағидаты – азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін халықаралық деңгейде қорғауға бағытталған маңызды құқықтық құрал. Ол арқылы Қазақстан азаматтары еліміздің шекарасынан тыс жерде жүрсе де, өз елінің сот қорғауына жүгіне алады.
Сот жүйесі азаматтардың құқықтық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, әділдік пен заң үстемдігін сақтауға әрдайым дайын.
Л.Әбдуәли,
Қызылорда қалалық сотының жетекші маманы
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!