Биоырғаққа бейімделдіңіз бе?

5 жыл бұрын қызылордалықтар өмірінде өзгеріс орын алды. Үйреншікті уақыттан кейін шегініп, Астана уақытынан 1 сағат қалыс жүрдік. Оған себеп те жоқ емес. Сыр өңірінің уақыт белдеуі елорда уақытына сәйкес емес. Оның үстіне биоырғағы бұзылған жұрттың жұмыс өнімділігі мен тұрмыстық белсенділігі төмендеген. Сәйкесінше, Қызылорда облысын 5-уақыт белдеуінен 4-уақыт белдеуіне көшіру туралы ой-пікір жиіледі. Мұндай ұсыныс қоғам белсенділері тарапынан да айтылып, сол кездегі аймақ басшысы Қырымбек Көшербаевтың қолдауымен мақұлданды. Міне, арада 5 жыл өтті. Халық өмірінде нендей өзгеріс орын алды? Уақыт белдеуі тұрғындар денсаулығына қаншалықты әсер етті? Аталған сауалға жауап іздеп көрелік.

Уақыт белдеуінің өзгеруі алдымен денсаулыққа пайда әкелуі қажет еді. Олай дейтініміз, уақыт белдеуін өзгертуге ұм­тылған азаматтардың басты уәжі – қызылордалықтардың та­биғи биоырғаққа ілесе алмай жүргені-тұғын. Қарапайым тілмен айтқанда, тұрғындардың ұйқы жүйесі бұзылып, табиғи мезгіл ауанына сәйкес жүрмеген. Оны қыс мезгілінде жұмысқа таң қараңғысында бару, кеш ұйықтау секілді өзгерістерден аңғаруға болады. Уақыт өзгергелі мұндай олқылық шешіліп, халық бірсарын жүйеге түскен секілді.

– «Биоырғақ» сөзінің қол­данысқа енгеніне көп болмады. Алайда бұл өмір үшін маңызды сала. Себебі көңіл күйіміз, бел­сенділігіміз тәулік пен жыл мезгіліне тікелей байланысты. Оған қоса сыртқы факторлар әсерінен өзгеретін қандағы гор­мондарға да уақыт ырғағының әсері мол. Мәселен, күн жа­рықта ағза энергия жұмсаса, түнде жасушалар «түзіледі». Сон­дықтан біз тиісті уақыттан кешігіп демалып, жұмыс істесек, биоырғақ бұзылады деген сөз. Сыр өңіріндегі уақыт белдеуін ауыстыру осы биоырғақтың уақы­тынан кешікпей жүзеге асуы үшін орындалды. Яғни, Қызылордада уақыт белдеуі негізінен Меридиан бойынша 2 сағат 38 минутқа айырмашылық бар еді. Осы олқылық қалыпқа келді., – дейді психолог Майра Құсайынова.

Расында, Сыр өңірінің таби­ғи биологиялық уақыттан ауыт­қушылығы бары бұрыннан ай­тылған. 10 жыл бедерінде жиі көтерілген мәселе ақыры шешімін тауып, халық көңілі көншіді. Түрлі ғылыми-зерттеу институттары да өмір сүру ритмінің бұзылуы тұр­ғындардың денсаулығына теріс әсер ете­тінін растаған. Уақыт бел­деуі ауысқалы Қызылорда тұр­ғын­дары да бұл өзгерісті жете сезінген секілді.

Таза географиялық белдеуге сәйкес табиғи уақыт бойынша Қызылорда облысында Астана уақытынан таң бір сағат кейін атып, күн бір сағат кейін бататыны белгілі. Мамандардың пікірінше, табиғи, дағдылы, үйреніскен био­логиялық уақытты бұзу облыс халқының тұрмыс-тіршілігіне, көңіл-күйіне, денсаулығына кері әсерін тигізіп, жылдар бойы қа­лып­тасқан өмір сүру ырғағын бұзған.

– Бұрынғы уақыт белдеуі қолайсыз еді. Балалар тас қараң­ғыда мектепке баруға мәжбүр болды. Ұйқылары қанбағандық­тан, сабақ үлгерімдері нашарлады. Адамдар уақыттан жаңылысып, табиғи ырғақ бұзылды, қолайсыз­дық жүйке жүйесіне кері әсер етті, денсаулықтары сыр берді. Қазір бәрі керісінше. Уақыт айыр­машылығы бір сағат кейін. Асығып-аптықпайсың. Ұйқың қа­нады. Денсаулығыма оң әсер бер­ді, – дейді қала тұрғыны Мақсұт Жолдасов.

Расында уақытынан ерте ояну – қауіп белгісі. Ағза ұйқыдан оянар уақытты өзі бағамдайды. Уақытылы ұйықтаған адам сергек оянып, жайсыздық сезінбеуі шарт. Биоырғақ деген осы. Олай болмаған жағдайда ағза қарсылық көрсетпек. Яғни,, адамдарды өзге географиялық уақытымен таңның атуынан бұрын мәжбүрлеп тұр­ғызу созылмалы аурулардың өр­шуіне, обыр, қантамырлары жүйесі аурулары мен суицидке әкеліп соғуы ықтимал.

– Биоырғақтан тыс қимыл ден­саулыққа әсер етеді. Тіпті, жол-көлік оқиғаларының көбеюіне де себеп болады. Әсіресе, «күзгі-қысқы» уақыттарда, ең бірінші балалар мен егде кісілердің сау­лығына кері әсері мол. Мәселен, Дания ғалымдары ұйқы бұзылған жағдайда әйелдердің төс обыры ауруы 1,5 есеге артатынын дәлел­депті.  Мелатонин обыр клетка­лары жайылуын тоқтататыны бұ­рыннан белгілі. Ал ол таң атысынан бұрын тұрған жағдайда адам ағзасынан дұрыс бөлінбейді. Ұйқыдан тұр­ған адамның қан қысымын жоғарылататын норе­доналин мен картизол да ұйқыдан таң атысынан бұрын тұрған жағдайда қан құ­рамына енбейді. Норедоналин мен картизол бол­маса, инфарктқа ұшырау оңай, – дейді Майра Құсайынова.

Байқасақ, адам тұрмысында уақыт өлшемі әсер етпейтін бірде-бір бағыт жоқ. Сол себепті уақыт белдеуін ауыстыру кезек күттірмейтін қадам еді. Белсен­ділердің ұйтқы болуымен арнайы сауалнама жүргізіліп, қарапайым тұрғындар пікірі де ескерілді. Халық та қарап қалмай, бұл шешімді қос қолдап қолдады. Нәтижесінде 70 пайыз тұрғын уақыт белдеуін өзгерту қажет деген пікір білдірген еді.

Берен ШАҒЫРОВ

Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!