Қазақстанда еңбек қауіпсіздігі мәселесі жыл сайын өзектілігін арттыра түсуде. Өндіріс көлемі ұлғайған сайын, тәуекел де өседі. Металлургия, құрылыс, мұнай-газ саласы сияқты қауіпті аймақтарда жұмыс істейтін мыңдаған адамның тағдыры – қауіпсіздік мәдениетінің қаншалықты сақталатынына байланысты. BAQ.KZ тілшісі елдегі еңбек қауіпсіздігін зерделеп көрген еді.
Ресми деректерге сүйенсек, жыл сайын 1500-ге жуық адам өндірістік жарақат алады, олардың жүзден астамының өмірін сақтап қалу мүмкін болмайды. Бұл тек статистика ғана емес, әрбір санның артында адам тағдыры, отбасы, болашақ бар.
Статистика нені көрсетеді?
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, 2024 жылы Қазақстанда өндірістік жарақаттың деңгейі алаңдатарлық көрсеткішті көрсетті. Елде 1500-ден астам өндірістік жарақат тіркеліп, оның ішінде шамамен 200 адам ауыр жарақат алған, ал 120-дан астам қызметкер қаза тапқан. Бұл статистика әсіресе қауіп-қатері жоғары салалар – тау-кен, құрылыс, энергия және металлургия салаларында шоғырланған.
Сарапшылардың пікірінше, ресми деректер толық жағдайды көрсетпейді. Көптеген жағдайларда ұсақ жарақаттар, уақытша жұмысқа жарамсыздық туғызатын жеңіл жарақаттар немесе еңбек қауіпсіздігі ережелерін бұзудан туындаған кемшіліктер тіркелмейді. Осыған байланысты нақты көрсеткіштер ресми статистикадан әлдеқайда күрделі болуы мүмкін.
Мысалы, металлургиялық кәсіпорындардың бірінде жұмысшы Амангелді Жұмаділовтың оқиғасы көпшілікті есеңгіретті. Ол жоғары температуралы пештің жанында жұмыс істеп жатқан кезде жеке қорғаныс құралдарының толық болмауынан ауыр күйік алды. Жарақат алған соң, ол ауруханаға жеткізілді, бірақ кәсіпорын жұмыс берушілері алғашқы уақытта жағдайды ресми түрде тіркемей, еңбек қауіпсіздігі ережелерін формальды сақтаған сияқты көрінген. Бұл оқиға жұмысшылар мен сарапшылар арасында жүйелік кемшіліктердің бар екенін тағы бір мәрте дәлелдеді.
Сарапшылардың айтуынша, осындай жағдайлар еңбек қауіпсіздігіне жауапты органдардың бақылауын күшейту қажеттігін көрсетеді. Сонымен қатар, кәсіпорындардың өздері қауіпсіздік ережелерін тек қағаз жүзінде орындау емес, нақты тәжірибеде қолдануға көңіл бөлуі тиіс. Әйтпесе, өндірістік жарақаттар санының төмендеуі тек статистикалық көрсеткіш болып қала береді, ал шын мәнінде жұмысшылардың өмірі мен денсаулығы қауіпті жағдайда қалады.
Өндірістегі адам тағдыры: Әмірханның оқиғасы
Қарағанды облысында цехта жұмыс істеген 28 жастағы Әмірхан С. үшін бір сәттік қателік өмірін күрт өзгертті. Жөндеу жұмыстары кезінде олар уақыт үнемдеу үшін жабдықты толық ажыратпай, жартылай тоқтатып қойған. Сол кезде аппарат кенеттен қозғалып кеткен.
Барлығы бірнеше секундта болды. Қолымды лента тартып әкетті. Сол сәтте аузымды ашып үлгермедім, – дейді ол.
Оған бірнеше операция жасалып, бір жылға жуық оңалтудан өтті. Бүгінде ол ауыр жұмысқа орала алмайды.
Ең қиыны – өз бейқамдығым. Бір белдік, бір тоқтатқышты тексермегеніміз осындай жағдайға әкелді, – дейді ол.
Бұл оқиға – жұмыс орнындағы қауіпсіздік ережесін сақтамаудың нақты салдары қандай болатынына айқын мысал.
Инспекторлар ең жиі анықтайтын бұзушылықтардың қатарында жұмысшыларға жеке қорғаныс құралдарының толық берілмеуі, тозығы жеткен жабдықпен жұмыс істету, биікте немесе электр желілерімен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік ережелерінің сақталмауы, қызметкерлерді оқыту сапасының төмендігі, сондай-ақ тәуекел карталарының мүлде болмауы немесе тек формалды түрде толтырылуы бар.
Мамандардың айтуынша, Қазақстандағы еңбек қауіпсіздігі жүйесін жақсарту үшін бірнеше маңызды бағыттарға басымдық беру қажет.
Біріншіден, бақылауды күшейту – қауіпсіздік талаптарын жиі бұзатын кәсіпорындарға айыппұлдарды ұлғайту немесе тіпті лицензияны уақытша тоқтату шаралары тиімді нәтиже береді.
Екіншіден, жұмысшыларды тәжірибелік оқыту жүйесін дамыту маңызды: VR-тренажерлар, нақты өндірістік жағдайларды модельдеу және практикаға негізделген курстар жарақаттану деңгейін айтарлықтай төмендете алады.
Үшіншіден, цифрлық қауіпсіздік жүйелерін енгізу үлкен рөл атқарады. Датчиктер орнату, автоматтандырылған мониторинг жүргізу, қауіпті аймақтарға ескерту жүйелерін қосу – дамыған елдерде тиімділігін дәлелдеген тәжірибелер. Төртіншіден, басшылықтың жеке жауапкершілігін арттыру қажет: еңбек қауіпсіздігіне жауапты құрылым тек құжат толтырумен ғана шектелмей, нақты шешім қабылдайтын және қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыратын органға айналуы тиіс.
Өндірістегі әрбір жарақат – тек статистика емес, адам тағдыры. Әділханның оқиғасы – еліміздегі жүздеген мысалдың бірі. Сондықтан «ең алдымен – қауіпсіздік» қағидасы барлық кәсіпорындарда нақты іске айналуы керек.
Әрбір жұмысшы үйіне аман-есен оралуы үшін еңбек қауіпсіздігі мықты жүйе, тұрақты бақылау және жоғары жауапкершілік арқылы қамтамасыз етілуі қажет.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!