Соңғы жылдары Қазақстан Орталық Азиядағы негізгі елдердің біріне айналып, жұмыс, оқу және бизнес үшін шетелдіктерді көптеп тарып жатыр. Көші-қонның өсуі мемлекет үшін экономикалық мүмкіндіктермен қатар жаңа сынақтар туғызады. Шетел азаматтарының құқықтарын реттеу мәселесі күннен-күнге өзекті болып отыр, деп хабарлайды Алматыдағы BAQ.KZ тілшісі.
Жұмыс үшін көшіп-қону және экономика
Шетелдіктердің басым бөлігі Қазақстанға жұмыс істеу үшін келеді. 2025 жылғы ІІМ деректері бойынша елде ресми тіркелген шетелдіктер саны 1,5 миллионнан асады, олардың көпшілігі ТМД елдері азаматтары.
Экономист әрі көші-қон мәселелері бойынша сарапшы Әйгерім Қасымованың айтуынша, заңды еңбек көші-қоны Қазақстан экономикасы үшін маңызды.
Ол құрылыс, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету салаларында еңбек тапшылығын толықтыруға мүмкіндік береді. Бірақ легализация жүйесін жетілдіру қажет, сонда ғана заңсыз жұмыс істейтіндер саны азаяды, – деді ол.
Шындығында, рұқсатсыз жұмыс істейтін шетелдіктер құқықтық және әлеуметтік мәселелер тудырады. Мұндай жағдайларды көші-қон қызметтері тіркеп, жұмыс берушілер заң алдында жауапкершілікке тартылады.
Тіркеу және тұрақты тұруға рұқсат
Әрбір шетелдік азамат елге кіргеннен кейін 5 күн ішінде тіркелуі тиіс. Ұзақ мерзімді тұру үшін тұрақты тұруға рұқсат немесе уақытша тұруға рұқсат алу қажет.
Тіркеу және тұруға рұқсат алу жүйесі заңда нақты жазылған, бірақ іс жүзінде шетелдіктер бюрократиялық кедергілерге тап болады. Көбіне мигранттар заң бұзбай, процедуралардың күрделілігінен қиындыққа ұшырайды, – деді заңгер Бекзат Нұрмаханов
Көші-қон бақылау органдары электрондық сервистерді қолдана отырып, шетелдіктердің заңдылығын тексереді және заң бұзушылықтарды жылдам анықтайды.
Қадағалау және депортация
Көші-қон заңнамасын бұзу – рұқсатсыз жұмыс істеу немесе тұру мерзімін ұзарту әкімшілік шараларға әкелуі мүмкін: айыппұл, әкімшілік қамау немесе елден шығару. Полиция мен көші-қон органдары мұндай оқиғаларды тіркеп, сот арқылы қарауды қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік және құқықтық мәселелер
Заңдарға қарамастан, шетелдіктер бірнеше қиындыққа тап болады:
- өз тілінде ақпараттың жеткіліксіздігі;
- жұмыс берушімен қарым-қатынаста қиындықтар;
- еңбек құқықтарының бұзылу қаупі;
- сот жүйесінде құқықтарын қорғау қиындықтары.
Мемлекет тек бақылаумен және депортациямен шектелмеуі керек. Мигранттарды интеграциялау, құқықтары мен міндеттері туралы ақпарат беру, заңды жұмыспен қамтамасыз ету – тұрақты көші-қон саясатының негізгі факторлары, – деді Әйгерім Қасымова.
Мигранттар, әсіресе дамымаған елдерден келгендер, көбінесе құрылыс немесе тұрмыстық қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді, онда еңбек құқықтары жиі бұзылады. Мемлекеттік органдар жұмыс жағдайын тексереді, бірақ барлық нысандарды толық қамти алмайды.
Жаңа шаралар мен перспективалар
Соңғы жылдары Қазақстан бақылауды күшейтетін жаңа механизмдер енгізді: электрондық деректер базалары, шетелдіктердің тұруын бақылау автоматтандырылған жүйелері, легалды жұмысқа орналастыру процедураларын жеңілдету. Бұл заң бұзушылықтар санын азайтып қана қоймай, жұмыс берушілер мен мигранттар үшін ашықтықты арттырады.
Заңнама біртіндеп икемді және шетелдіктер үшін ыңғайлы бола бастады, бірақ ақпараттандыру мен құқықтарын қорғау бойынша жұмыс әлі көп қажет. Әсіресе еңбекке орналастыру ережелері мен заң бұзушылық салдары туралы түсіндіру маңызды, – деді Бекзат Нұрмаханов.
Қазақстан теңдестірілген көші-қон саясатын қалыптастыру жолында: мемлекет ұлттық мүдделерді қорғауға, шетелдіктердің құқықтарын сақтауға және олардың еңбек әлеуетін экономикалық дамуға пайдалануға ұмтылады. Дегенмен тәжірибе көрсеткендей, заңнама көші-қонның өсуіне сай болуы керек, ал ақпараттық қолдау мен шетелдіктерді оқыту — мемлекет үшін басты басымдық болып қала береді.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!