Өткен жылғы БҰҰ-ның Азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымының баяндамасындағы мәлімет елең еткізбей қоймады. Онда болашақта су тапшылығынан әлемде 3 млрд-тан астам адам зардап шегетіні жазылған. Сарапшылар мұны халық санының өсуімен байланыстырады.
Халық саны өсті. Алайда жан басына шаққандағы пайдаланатын тұщы су қоры 20 процентке азайған. Су тапшылығы әлем бойынша әсіресе, Солтүстік Африка мен Батыс Азияда қатты сезілуде. Жалпы су тапшылығы әлем елдерін алаңдатып отырған мәселе. Соңғы жылдары әлемде суды көбірек тұтыну өсе түскен. Сарапшылар халық санының өскенінен бөлек, адамдардың жақсы өмір сүруге ұмтылысы, диеталық тағамдарға бет бұра бастауы да суды көбірек тұтынуға әсер еткенін айтып отыр. Бір қарағанда тым қарабайыр себеп сияқты көрінгенмен, бұл кейбір елдегі су тапшылығы мәселесіне айналуда. Сарапшылар атап көрсеткендей, халқы тұтыну рационын өзгерткен, яғни ет өнімі мен дәнді дақылдарды күнделікті жиі пайдалануға бет бұрған Бразилия, Қытай, Индия елдерінде күнделікті су тапшылығы сезілуде және бұл мәселе көкейкесті проблемаға айналуда. Сонымен қатар ауылшаруашылығы саласы, мал шаруашылығымен айналысатын елдер үшін су жылдан жылға қат дүниеге айналмақ. Мамандар алдын ала болжағандай, алдағы уақытта барлық егістік жерлердің шамамен 11 проценті және барлық жайылымдардың 14 проценті құрғақшылыққа ұшырайды, ал суармалы егістік жерлердің 60 проценті су тапшылығына тап болады. Осы орайда әлем үшін назар аударарлық жаңалықтың бірі АҚШ су фьючерсімен сауда жасай бастады (Фьючерс – уағдаласылған сұрыптағы тауарды белгілі бір мөлшерде келісілген бағамен көрсетілген кезең бойынша жеткізу жөніндегі келісім-шарт). АҚШ-тың мұндай қадамға баруы соңғы кезде жиі қайталанған орман өрттері және Калифорниядағы құрғақшылық әсер еткен. Осылайша өткен жылы су сауда-саттығы Чикаго биржасында ресми түрде басталды. Осыдан кейін сарапшылар бұл судың валютаның жаңа түріне айналуға жасалған қадам емес пе деген болжам жасай бастады.
Француз суретшісі Фабьен Бушар бұл жағдайды өз шығармашылығына арқау етті. Су тамшысын бейнелеу арқылы көпшілікке су банкнотын ұсынып, «Су бағасы» деп атады. Суретші бұл туындысына «су да алтын сияқты сенімді инвестицияға айналады» деп пікір білдірген.
Мамандар Калифорниядағы су тапшылығын халқы тығыз орналасқан ауыл шаруашылықты аймақ екендігімен байланыстырады. Судың 50-60 процентін ауылшаруашылығы саласына жұмсайтын калифорниялықтар үшін су тапшылығы жылдан-жылға арта түспесе, кемімек емес. Төтенше жиі орын алатын Калифорнияда суға деген сұраныс мөлшері жыл сайын арта түспек. Осыдан келіп бұл елде су нарығындағы жағдай өзгерген. Бұл инвесторларға мүмкіндік берді. Мамандар мұны жақсы идея деп бағалайды. Су фьючерстері фермерлерге су шығынын жоспарлауға, түрлі тәуекелдерден сақтандыруға мүмкіндік береді екен. Әрине, бұл барлық елге бірдей емес. Су нарығында әр ел өзінің әлеуметтік-экономикалық логикасы арқылы шешім қабылдайды. Әр ел су ресурсының бағасын өзі анықтайды. Бір сөзбен айтқанда, сарапшылар пікірі осыған саяды.
Мамандардың айтуынша, су фьючерстерін мұнай немесе газ фьючерстерімен салыстыруға келмейді. «Біріншіден, таза су – бұл жер бетіндегі жалғыз ресурс, оған қол жеткізу құқығы БҰҰ Бас Ассамблеясының шешімімен адамның негізгі құқықтарының бірі ретінде ресми түрде бекітілген» деп жазады «Еуропалық және халықаралық кешенді зерттеулер орталығының директоры Анастасия Лихачева.
Сарапшылар су тапшылығы мәселесінен бұрын суды қандай мақсатқа қолданатынын анықтау маңызды екенін жазады. Мәселен, ауыл шаруашылықты аймақ үшін көп су қажет ететін дақылдардан, су үнемдейтін дақыл егуге көшу немесе басқа да өндіріс саласында су шығынын есептеу маңызды. Сол себепті де суға жаңаша ғылыми көзқарас қажет. Бұл орайда белгілі су маманы, Қазақ КСР Мелиорация және су шаруашылығы министрі қызметін атқарған Нариман Қыпшақбаев әлемдік су мәселесіне жаңаша көзқарас және білікті кадрлар қажет екенін айтады. ҚР Экология, геология және табиғи ресрустар минстрлігінің сайтында жарияланған маман пікірінен үзінді келтірсек: «Бүкіл әлемдегі су ресурстарының құндылығының дәлелі – экономиканың бірден-бір саласы сусыз өмір сүре алмайтындығында. Кез келген аймақтың сусыз өркендеуі мүмкін емес. Сондықтан су үнемдеу тұрғысынан ерекше, мұқият назар аударуды, басқарудың ең озық технологияларын енгізуді, есепке алуды және су ресурстарын қорғауды қажет етеді. Сонымен қатар бүкіл әлемдегі тұщы судың көлемі тұрақты құндылық және суға деген сұраныс жыл сайын арта береді. Сондықтан кез келген мемлекет бұл мәселемен тұрақты айналысуы қажет. Бұл үшін қазіргі заманғы технологиялар туралы білімі бар және экономикалық, экологиялық тепе-теңдікті сақтау шартымен су мәселесін шешуге қабілетті, жан-жақты ойлай алатын кадрлар қажет, – дейді.
P.S. Әлемдік жағдай, елдегі құрғақшылық пен су тапшылығы бұл салаға жаңаша көзқарас қажет екенін дәлелдей түсті. Бұл ретте ғылыми тұрғыдан шешім қабылдау маңызды.
Гүлмира ДІЛДӘБЕКОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!