Жылдан-жылға арнасы кішірейген Сырдария өзенінің ахуалы соңғы бірнеше жылда дүйім елді алаңдатқаны рас. Су тапшылығы аймақтың экологиясы мен ауыл шаруашылығына айтарлықтай зардабын тигізді. Алайда осыдан бірнеше күн бұрын қайырлап қалған жерге қайта су келіп, Сырдария өзені баяғы қалпына оралды. Қуанышты жаңалықты ести сала көзбен көруге асықтық.
Сөйтіп, қала кіреберісіндегі су бөгетіне бардық. Су арқырап ағып жатыр. Қарасаң көзің тояды. Ел тілегі орындалды-ау деп іштей қуандық. Алайда сала мамандарының бұл жағдайға байланысты пікірі мүлдем басқа.
– Өзіңізге белігілі, Сыр өңірінде дария суы азайып, салдарынан былтыр, оның алдыңғы жылдары суармалы егісте су тапшылығы қатты байқалды. Әсіресе, жергілікті өнім күрішке қатысты мәселелер туындады. Бұл жағдайға бірнеше фактор әсер еткен еді. Әуелгісі, Қырғызстан мен Өзбекстан суды жөндеп жібермей қойды, кейінгісі, өзенді жолдан егістік пен өнеркәсіптер шектен тыс пайдалануынан болды. Бүгінде Сырдария қайта қалпына келуде. Бірақ мұның осы деңгейді сақтап тұруы екіталай. Себебі олардың бізге су жіберуіне бір ғана себеп бар. Наурыз айының басында Сырдария өзенінің жоғарғы ағысында Өзбекстан, Тәжікстан республикаларында және Түркістан облысы жауын-шашынды болып, Шардара су қоймасына түскен су көлемі күрт көбеюінен су қоймасындағы су көлемі 5,0 млрд текше метр жетті. Сол су қазір еріп бізге жетуде. Міне бүгін бір апта болды. Жауын-шашын тоқтады. Ал көршілес қырғыз бен өзбек ағайындар егін егуді бастап кетті. Енді су көлемі қайтадан ақырындап азайып жатыр, – деді Арал-Сырдария бассейндік инспекциясы басшысы Сейілбек Нұрымбетов.
Бастауын қырғыз жерінен алатын Сырдария бассейні Өзбекстанды кесіп өтіп, бізге келеді. Бірақ көріп отырғанымыздай су жыл сайын төмендеп кетеді. Бұл ең алдымен қырғыз жеріндегі Тоқтағұл су электр стансасының толу жылдамдығын төмендетіп, ол жердегі электр қуатын өндіретін стансаға кері әсерін тигізеді. Содан Өзбекстан мен Қазақстан аумағындағы өзен ағысы да бәсеңдеп, егінді суару мүмкіндігі одан сайын азаяды.
Жалпы Сырдария әлемдегі ірі өзендер секілді трансшекаралық өзен саналады. Сол себепті олардың ахуалы су басында отырған елдердің шешіміне тікелей байланысты. Бүгінде бауырлас үш ел арасында Сырдария өзеніне байланысты мемлекетаралық келісімдер жасалып жатқаны мәлім. Алайда жұрт бұл шараның игілігін қашан көреді, оны сала мамандарының өзі дөп басып айта алмай отыр.
– Қазір дарияның арнасы қайта суға толды. Өйткені Шардара су қоймасының толу көрсеткіші жобалық көлемге жетті. Сондықтан су қоймасына түсетін барлық су көлемі дарияның төменгі ағысына уақытша мерзімге транзиттік режимде секундына 1000 текше метр су жіберілуде. Сырдария өзенімен облыс шекарасына 650 м3/сек су түссе, одан Қызылорда, Әйтек, Қараөзек және Қазалы су торабынан төмен су тасталуда. Бірақ Сырдарияның осы қалыпта қанша уақытқа дейін тұруы мүмкін, ол жағын кесіп айту қиын. Биыл Шардара су қоймасына түсетін су көлемі 2,3 млрд.м³ болып, Көксарай су реттегішіне 1,5 млрд.м³ су жиналмаса облыс аумағында егістікке су беру маусымы кезеңінде су тапшылығы болады деп күтілуде. Осы мақсатта вегетациялық кезеңдегі су тапшылығы жағдайында каналдармен алынатын суды үнемді және ұтымды пайдалану мақсатында күріш дақылының көлемін былтырғы жылмен салыстырғанда 20-30 процентке дейін азайту жолдарын қарастырамыз, – деді «Қазсушар» РМК Қызылорда филиалы директорының орынбасары Жорабек Ерназаров.
P.S. Сонымен Сырдарияның суы осы қалыпта қалуы екіталай. Дегенмен дария жағалаған елдің өзегін талдырмас үшін ел билігі бірқатар жұмыстары қолға алды. Енді сол іс оңынан шешілсе игі. Өйткені Сырдария тартылса, онымен бірге Сыр бойындағы елдің тыныс-тіршілігі де тарылып, тұрғындардың жағдайы қиындап кетуі бек мүмкін.
Ақтілек БЕРДІБАЙҰЛЫ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!