Қазақстан Республикасының сот жүйесінде кассациялық саты ерекше маңызға ие, себебі ол сот актілерінің заңдылығын жоғары деңгейде тексеруді қамтамасыз етеді. Осы сатының басты мақсаты – бірінші және апелляциялық инстанциялардағы соттардың құқықты дұрыс қолдануын қадағалау, сот актілеріндегі елеулі құқық бұзушылықтардың алдын алу және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын тиімді қорғау.
Кассациялық сатының мәні – істің мән-жайын қайта қарау емес, құқық нормаларының дәл және бірізді қолданылуын бақылау. Сондықтан кассациялық сот фактілерді емес, құқықтық қателіктерді талдайды. Бұл қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істер бойынша құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге, сот тәжірибесінің біркелкілігін сақтауға мүмкіндік береді.
Кассациялық саты істі қарау барысында бірнеше негізгі принциптерге сүйенеді:
- Заңдылық пен әділдік қағидаты
Кассациялық сот төменгі инстанциялар шығарған қаулылар мен үкімдердің заң талаптарына сәйкестігін тексереді. Егер соттар құқықты дұрыс қолданбаған, тараптардың құқықтары бұзылған немесе процессуалдық нормалар елеулі бұзылған болса, кассациялық сот мұндай актілерді өзгертуге немесе күшін жоюға құқылы.
- Процессуалдық кепілдіктердің сақталуы
Қылмыстық процесте күдікті, айыпталушы, жәбірленуші және қорғаушы тараптардың құқықтары қатаң сақталуға тиіс. Кассациялық саты процесс барысында мұндай кепілдіктер бұзылғанын анықтаса, істі қайта қарау туралы шешім қабылдайды.
- Сот тәжірибесінің біркелкілігі
Соттардың біркелкі шешімдер қабылдауы құқықтық айқындық пен азаматтардың мемлекетке деген сенімін арттырады. Кассациялық саты осы біркелкілікті қамтамасыз етіп, құқық қолдану тәжірибесінде анықталған қайшылықтарды жояды.
- Тиімді қадағалау механизмі
Кассациялық тәртіпте келіп түскен әрбір өтініш пен шағым мұқият сарапталып, оның заң талаптарына сәйкестігі, дәлелдердің жеткіліктілігі және құқық бұзушылық сипатындағы мәселелер егжей-тегжейлі зерттеледі.
Кассациялық соттың тиімді жұмысы құқық үстемдігін нығайтудың маңызды элементі болып табылады. Бұл саты төменгі соттардың әрекетін бақылаумен қатар, құқықтық реформаларды жетілдіру, нормативтік актілердің нақты қолданылуына жағдай жасайды. Кассациялық іс жүргізудің дамыған жүйесі:
- Сот практикасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді;
- Азаматтар мен ұйымдардың құқықтарының бұзылмауын бақылауға мүмкіндік береді;
- Сот жүйесіне деген сенім деңгейін арттырады;
- Процестегі кемшіліктердің алдын алуға ықпал етеді.
Сонымен қатар, жоғары сатыда шығарылатын қаулылар мен шешімдер құқық қолдану тәжірибесі үшін үлгі болып табылады және құқық қорғау органдарының жұмыс сапасын жақсартуға тікелей әсер етеді.
Кассациялық сот – сот жүйесінің ажырамас әрі қорғаныштық функция атқаратын маңызды бөлігі. Ол әділдік қағидатын қамтамасыз ету арқылы мемлекеттегі құқықтық мәдениеттің дамуына ықпал етеді. Кассациялық инстанцияның объективті және заңға сәйкес жұмыс істеуі азаматтардың құқықтарын қорғаудың жоғары стандарттарын қалыптастырады және сот билігінің беделін арттырады.
Нұржігітов Қанат Болатұлы
Қызылорда қаласының мамандандырылған тергеу сотының бас маман-сот отырысының хатшысы
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!