Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейі Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті «Археология және этнография» ғылыми-зерттеу орталығының Асанас қалашығына 2020 жылы жүргізілген қазба жұмыстары нәтижесінде табылған жәдігерлерді археологиялық қорға қабылдады. Орта ғасырлық қалаларға тән көптеген керамикалық бұйымдармен қатар сирек кездесетін археологиялық олжалармен толықты. «Медицинада пайдаланған болуы мүмкін» деген қола ара мен қола қасық табылып, музей қызметкерлері мен археологтарды таң қалдырды. ХІІІ-ХІV ғасырларда медицина адам өмірін сақтап қалу үшін хирургиялық ота жасаған деген дерекке аталған жәдігерлер дәлел. Ғажабы, қола ара бүтін сақталған, тұтқасы төмен қаратылып, ұстауға ыңғайлы етіп құйылған. Сабының ұшында зооморфты мүсін бейнеленген. Негізгі бөлігінің сабына жақын тұрған екі жағына да 2 ірі, 3 майда дөңгелекшелер ойылған. Қола ара майда сүйекті кесу үшін пайдаланылған деген деректі археолог мамандар жоққа шығармайды. Араның ұзындығы 24 сантиметр болса, қашауының ұзындығы 18,5 сантиметр, ені 2 сантиметрді құрайды.
Қола қасық медицинада саусақтан не тамырдан қан алу үшін пайдаланылған болу керек. Қасық сабының үшкір келуі бекер емес. Ине қызметін атқарды десек, қателеспеспіз. Қасықтың ұзындығы 14 сантиметрде, ал диаметрі 3,1 сантиметрге тең.
Қазақта «Шырағың сөнбесін!», «Отың өшпесін!» деген мәні тереңде жатқан сөз тіркестері бар. Орта ғасырлық Асанас қаласында әр шаңыраққа, жарық шашып тұрған шырағдан сан мың жылдардан кейін құм астынан бұзылмай шығып, музейге аман жетті. Үйге жарық беріп тұрған орта ғасыр керамикалық шырағданның оты музей экспозициясында қайта жанбақшы. Шырағданның май құятын басты бөлігі бас бармақпен ұстауға ыңғайлы, тұтқасы, пілте жіп салынған ұзын шүмегі бар. Шүмек аузындағы қара күйе шырағданның пайдаланылғанын байқатады. Шырағданның ұзындығы 12,2 сантиметр болса, тереңдігі 119 сантиметрге тең, ернеуінің диаметрі 3,5 сантиметрде, төменгі диаметрі 4 сантиметр. Жалпы биіктігі – 4,7 сантиметр болады. Керамикалық шырағдан ХІІІ-ХІV ғасырларға мерзімделеді. Шырағдан от культімен байланысқандықтан киелі саналады.
Сыр өңірі – адамзаттың қалыптасу кезеңіндегі ескерткіштерден бастап, орта ғасырлық, сондай-ақ сәулет өнерінің ерекше үлгісімен салынған ғимараттарға, тарихи мәдени мұраларға өте бай өлке. Соның ішінде ортағасырлық мәдениеттің гүлденуіне өз үлесін қосқан Асанас қалашығының алар орны ерекше. Асанас – ортағасырлық тарихи қала. Жазба деректерде моңғол шапқыншылығынан бастап, жауға табанды қарсылық көрсеткендіктен жермен жексен қиратылып, халқының көпшілігі қырылған. Сырдарияның бойындағы басқа да қалалар сияқты көп ұзамай қайта қалпына келтіріліп, ХІV–ХV ғасырларға дейін тіршілік жасаған. Қызылорда қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 48 шақырымда, Сырдария ауданына қарасты Айдарлы ауылының оңтүстік-батысына қарай 8 шақырым жерде орналасқан.
Қалашықты 1899 жылы В.А.Каллаур алғашқылардың бірі болып зерттеген, 1946-1961 жылдары С.П.Толстов басқарған Хорезм археология этнографиялық экспедициясы археологиялық қазба-зерттеу жұмыстарын жүргізген. 1968 жылы Іңкәрдария мен Жаңадария өзендерінің ескі арналарындағы ортағасырлық қоныстарды зерттеу мақсатында Хорезм археологиялық отряды Н.Н. Вактурская қалашықта стратеграфиялық қазба жүргізген. Бертін келе, 2002 жылы Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің аға оқытушысы Т.Мәмидің жетекшілігімен археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді.
Қорыта келгенде 2020 жылы Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті жанындағы «Археология және этнография» ғылыми-зерттеу орталығы жүргізген қазба нәтижесімен аршылған маңызды нысандар консервацияланып, табылған жәдігерлер Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейінің қорын құнды жәдігерлермен толықтырды.
Гүлжанар Оразалиева,
облыстық
тарихи-өлкетану
музейінің ғылыми қызметкері.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!