Биылғы жазда 92 күн бар. Аз болып көрінгенмен, уақытты дұрыс пайдалана білген адамға бұл зор мүмкіндік. Жазғы каникулды тек демалысқа арнамай, білімге де уақыт бөлген дұрыс. Мысалы, адам орташа есеппен 1 минутта 200 сөз оқиды екен. Демек күн сайын 2 сағат уақытыңызды арнасаңыз 12 000 сөз оқисыз.
Кітап оқуды әдетке айналдыру маңызды. Себебі интеллегентті адам қашанда білім, ақыл мен парасатты кітаптан алады. Бұл – факт. Ал оқу дағдысын ерте жастан-ақ қалыптастырған дұрыс. Сондықтан біз бүгін балаларға оқуға болатын кітаптар тізімін ұсынып отырмыз.
Әдебиет әлеміне жол сілтейтін бірден-бір туынды – Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» шығармасы. Бала кезден теледидардан көрген сотқар Қожа туралы повесть 1957 жылы жазылған. Қазақ балалар әдебиетінің озық туындыларының бірі саналатын повесть орыс, украин, француз, литва, латыш, өзбек тілдеріне аударылды. Ал біздің көріп жүрген фильмді 1963 жылы «Қазақфильм» киностудиясы жарыққа шығарды.
Повесьте кішкентай Қожаның мектеп жасындағы бастан кешкен әр түрлі қызықты оқиғалары баяндалады. Ол қанша бұзықтық жасаса да жақсы адам болуға талпынысы бар. Өзінің жасаған бұзықтығының бәрі әкесіз өскендігінен деп ойлайды. Қожа өзінің мінезін, тәртібін өзгертуге тырысады. Көркем туындыда Қожаның балалық махаббаты да үлкен рөл ойнайды. Ол сыныбындағы үлгілі, тәртіпті әрі сабағын үздік оқитын Жанар деген қызды жақсы көреді. Тіпті кей кездері Жанарға арнап өлең де шығарады. Жанарды үнемі көргісі келіп тұрады. Сонымен қатар Қожа жазушы болуды армандайды.
Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» әңгімесі – адам мен табиғат арасындағы байланысты көрсететін шығарма. Бұл әңгіме 1929 жылы жазылған. Реалистік әдебиет дәстүрі тудырған мотивтерді шеберлік палитрасындағы саналуан бояулар мүмкіндігін өз мұратына орай өнерпаздықпен жаңғырту арқылы жазылған жаңа тынысты әңгіме. Автор шағын көлемге мол мағына сыйдырған. Адам қолында өскен, бірақ адамға қиянат еткен, оның ет-бауырын езіп, жара салған көкжал сол адам қолынан өлім тапты. Образды ой символдық ойға, әуенді сарын үлкен идеяға ұласып, сахара топырағындағы шындықты қанық бояу, айқын колоритпен бейнелеген «Көксерек» әдебиет шеңберінен биіктеп көтеріліп, әлемдік жауһарлар қатарына қосылған.
Балаларға хакім Абайдың шығармаларын оқу да артық болмайды. Абай Құнанбайұлының шығармашылығы мағынасы жағынан терең ойды тербейтін, тәрбиелік мәні мол, қоғамның ащы шындығын айтатын өлең, қара сөздер мен аудармалардан тұрады.
Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой ұрмағаны байқалады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлігін одан әрі шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын «Масғұт» және «Ескендір» деген атпен жырға айналдырады.
Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және дінге көзқарастары терең білінген еңбегі − қара сөздері. Абайдың қара сөздері (Ғақлия) − ұлы ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, философиядағы даналық дүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильде жазылған прозалық шығармасы. Жалпы саны 45 бөлек шығармадан тұратын Абайдың қара сөздері тақырыбы жағынан бір бағытта жазылмаған, әралуан. Оның қарасөздері мазмұн, тақырып жағынан өзгешелеу, ауқымды болып келеді. Абай өзінің қара сөздерінде шығарманың ажарына ғана назар аудармай, оның тереңдігіне, логикалық мәніне зер салған.
Сәкен Сейфуллиннің «Бандыны куған Хамит» әңгімесі 1922 жылы жазылған. Бұл әңгімеде Октябрь революциясының жеңісінен кейінгі Кеңес өкіметіне қарсы іріткі салып, елдің үрейін, момын шаруалардың берекесін кетірген бандылардың қарақшылық әрекетін әшкерелеу жайы сөз болады.
Жас өрендерге Бауыржан Момышұлының шығармаларын да оқуға кеңес береміз. Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» повесі − халқымыздың XX ғасырдың басындағы этнографиялық энциклопедиясы іспетті қазақ руханиятының аса құнды қазынасы. Кітапта салт-сана, дәстүр, ұлттық келбет шынайы суреттеледі. Бауыржан Момышұлының мемлекеттік сыйлыққа ие болған «Ұшқан ұя» кітабында он алтыншы жылдың дүрбелеңі мен күштеп ұжымдастыру кезіндегі тартыстар батыл айтылып, Кеңес өкіметі қалыптасуының алғашқы жылдары кеңінен қамтылған.
Дулат Исабековтің 1977 жылы сахналық қойылымға арналып жазылған «Әпке» драмасы да жас оқырманға қызық деп ойлаймыз. Бұл туынды драма болғандықтан кейіпкерлердің сөйлеген сөздері мен іс-қимылдары интонация мен сезімге толы. Басты кейіпкер – Қамажай. Туындыда кездескен қиыншылықтарды көтере білген, бауырларына қамқор болған жан туралы айтылады. Драмада Қамажайдың өмірге құштар екенін байқаймыз. Ата-анасынан жастай айырылған ол өмірін бауырларына арнаймын деп өзін ойлауды қояды. Оны Қабен атты жігітке «Қабен ол…ол қиын сияқты, бауырларымды қиып тастай алмаймын, олар әлі мен үшін бала, өздігінен өмір сүретініне күмәнім бар…»деп ұсынысына кері жауап қайтарғанынан білеміз. Терең философиялық мағынаға ие шығарма көп адамның сұранысын тудырды.
Шетел әдебиетіне қызығатын балаларды да назардан тыс қалдырмадық. Жюль Верннің «Он бес жасар капитан» кітабының қазақша аудармасы 2011 жылы жарық көрді. Ғылыми-фантастикалық романдардың негізін салушылардың бірі, француз жазушысы Жюль Верннің бұл кітабы жоғары сынып оқушыларына ғана емес, 5-6 сынып шәкірттеріне де қызықты болатыны анық. Романда атынан көрініп тұрғандай, 15 жасында кеме капитаны болған Дик Сэнд деген баланың басынан кешкен алуан түрлі оқиғалары және өміріндегі ең қиын шақта қасында демеу болған достары жөнінде жазылған. Сондай-ақ Г.Андерсен мен Дж Лондонның шығармаларын да оқуға кеңес береміз.
Сонымен қатар «Оқу керек кітаптар» тізіміне Мұқағали Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда», Бейімбет Майлиннің «Шұғаның белгісі», Сайын Мұратбековтің «Жусан иісі» атты кітаптарын қосуға болады.
А.БІРКЕНОВ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!