Жыл бастамасымен баспасөз бетінде жаңа айдарлар жарық көруде. Солардың бірі Сыр сүлейлерінің шығармашылығына арналып отыр. Өйткені өзіміздің өңіріміздің өнері дәріптеліп, насихаттала беруі керек. Уақыт көшімен қатар ұрпақ жадында жаңарып, жанданып отыруы ләзім.
Жә, сонымен «сүлей» сөзі нені білдіреді? Ол қайдан шыққан атау? Алдымен аз-кем осы жағына тоқталып өтейік. Бір деректерде «сүлей» сөзінің мағынасы тым тереңде жатқан ұлағатты сөз екені айтылады. Түркілерде «сүлей» сөзі «соғыс құдайы» деген мағынаға ие болған. Яғни соғысты болжау шарасының атауы болған деген жазбалар бар көрінеді. Бұл бертін келе түпкілікті мағынасын өзгертіп, өнер құдайы дегенді білдіреді.
Осы атауға ие болған талант иелері Тұран төрінде көптеп саналған. Қазіргі таңда шайырлар шоқтығы дәрпі алашқа жайылып, биігінен бәсеңдеген емес. Тисінше жыраулық дәстүр жалғастығы жанданып келеді. Бұл көңілге қуаныш ұялатады.
Ежелден Сырдария өңірі – небір саңлақтарды тудырып, бесігіне бөлеп тербетіп, қыранша қияға ұшырған алтын ұя, қасиетті қоныс. Тәңірі топырағына тектілік дарытып, тамыры өлең болып соғып тұрған Сыр бойы күллі алаш баласына ортақ жер. Осы өнер қонған ордалы мекеннің бір уыс топырағын түртіп қалсаң шағыл құмы да жыр болып төгіліп жатады. Ақмешітке алғаш қадам бассаң қобыз сарынымен күні бүгінге жалғасқан жыраулық өнер көшіне көңілің толады.
Тарихтан тін тарқатсақ, өнер көшіне ұласқан дәуір тынысы сол заманғы сүлейлер шығармашылығына арқау болған. Ол бертін келе өміршеңдігін дәлелдеп ғасырдан-ғасырға жалғасып, ұрпақ санасында серпін алып келеді. Міне, өмір сабақтастығы, өнер жалғастығы деген осы.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев атап өткен «Рухани жаңғырудың» негізгі тетігі осы дәстүрлі өнерімізде жатыр. Өйткені ол қанымызға сіңген, бойымызда біте қайнасқан болмысымыз. Ал «Ұлттық код» осы өнер тұтастығының адам санасында қайта жаңғыруы. Бұл тұрғыдан қарағанда Сыр бойының дәстүрлі өнер жиынтығы барлық талапқа жауап бере алатын бірегей туынды деуге әбден болады.
Елбасы «Сыр – Алаштың анасы» деп ат қойып айдар тағуының да өзіндік себептері жоқ емес. Себебі бұл жер өнермен ғана аты шықпаған. Тарихында үш мәрте астана атанған өркениеттер тоғысы. Ел аузында «Сырға барсаң, жыршымын деме!» деген сөздің өзі бекер емес. Бұл жер жыраулықтың қазығын байлаған, өлеңнің қазаны қайнаған қайнар бұлағы іспетті. Киелі өнерді қастер тұтқан Тұран төрі атадан балаға мирас болған асыл өнеріміздің алтын тәжі.
Жыраулық өнер – халқымыздың бүгіні мен болашағын жалғастырған алтын арқау. Елді ынтымаққа ұйыстырады. Ерлік пен елдік, еңбек пен бірлік Сыр сүлейлері мұрасында көркем тілмен әдемі әспеттелген. Қорқыт ата мұраларының ЮНЕСКО-ның мәдени мұралар тізіміне енгізілуі Сыр өнері үшін үлкен жетістік.
Сырдария бойын жайлай қоныстанған өнер өлкесінде Ешнияз сал бастаған шайырлар шоқтығы көпшілік көкейінде өлмес өнер даңқының дәнін еккен болатын. Қадау-қадау жыр жүйріктерінің ішінде қадап айтарымыз Балқы Базар, Кете Жүсіп, Тұрмағанбет, Алдашбай ахун, Шораяқтың Омары, Жиенбай Дүзбенбетұлы, Нұртуған Кенжеғұлұлы. Осындай өнер тарландарының бүгінгі ізбасарлары дәстүр сабақтастығын дәріпті жалғастырып келеді.
Нартай Бекежановтың ән мектебі де өзіндік қолтаңбасын қалыптастырып, Сыр бойындағы дәстүр сабақтастығын ілгері дамытып отыр. Манап Көкеновтің шығармашылық шыңы шартарапқа мәлім. Міне, мұның барлығы – Сыр өнерінің алдаспан өткір өкілдері қалыптастырған жарқын жолдың көрінісі.
Дәуірлер көшінен күні бүгінге дейін жалғасқан төл өнеріміз төрге озып жатса тәуелсіздігіміздің жемісі деп тануымыз қажет. Көне дәуір күмбіріндей сақталған саф өнер көрермен көзайымына айналып жүргеніне куә болып келеміз. Қойнауынан құт кетпеген, байлауынан ат кетпеген аймақ айбары мен ажары ақындық пен жыраулық дәстүр деп дәріптеуге әбден болады. Өйткені бұл жер – талай тарланбоз текті туған таланттар тұғыры.
Біз сөз етіп отырған сүлейлер – үлкен шығармашылық иелері. Олардың әрбірі өзінше тарих. Олардың жазған жырларын оқи отырып, көз алдыңда көне дүние күмбірі көрініс табады. Жаныңа рух сыйлап, жадыңа жаңаша ой туғызады. Демек жыраулық дәстүр ұрпақ тәрбиелеу жолында айтарлықтай маңызды рөл атқарады. Жетіасар мәдениетінен бері қарай терең тарих шежіресі мен аңызы шайырлар шығармаларына арқау болды. Сыр сүлейлерінің шығармалары бір күннің немесе бір жылдың жазбасы емес, мәңгіліктің мінбері.
Газетіміздің алдағы сандарында сыр сүлейлеріне жеке дара тоқталып, шығармашылық қырларын саралайтын боламыз.
Тұрар БЕКМЫРЗАЕВ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!