Халықтың банктерге қарызы, шектен тыс несие тақырыбы әлі де өзекті. Бүгінде несие пайызын төмендету жайы талқылануда. Мәжіліс депутаттары жылдық пайыздық мөлшерлемені 56-дан 44 пайызға дейін төмендетуді ұсынуда. Бұл ұсынысты Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі де қолдап отыр. Қалай болғанда да несиесіз тршілігі бітпейтін халық үшін несие пайызының төмендеуі тиімді жолдың бірі болмақ.
Сарапшылар базалық мөлшерлеменің өзгеруіне және ол арқылы 2024 жылы кредиттер мен депозиттердің банктік мөлшерлемелеріне қандай факторлар әсер ететінін айтты.
Экономист Марат Қайырленовтің «Tengrinews.kz» ақпараттық агенттігіне жарияланған пікіріне сүйенсек, қазір Ұлттық банктің 2024 жылғы базалық мөлшерлемесін өзгертудің екі негізгі сценарийі бар. Бірінші, оң сценарий бойынша жыл соңына қарай мөлшерлеме 12-13 пайызға дейін төмендейді. Алайда сарапшы атап өткендей, теріс нұсқаны да жоққа шығаруға болмайды, онда мөлшерлеме төмендей бастағанда, ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен инфляцияның өсуіне байланысты белгілі бір уақытта 15-16 пайызға дейін өсе бастайды. Ал қаржы маманы Расул Рысмамбетовтің пікірінше, базалық мөлшерлемеге Қазақстанның экономикалық белсенділігі, көтерме және бөлшек сауданың қалай қалыптасатыны, өндірістің өсу қарқыны әсер етеді. Сыртқы факторлардың ішінде доллардың жаһандық бағамы, сондай-ақ әлемдегі саяси тұрақтылық үлкен маңызға ие. Сарапшы атап өткендей, егер жылдық инфляция 8 пайыз деңгейінде қалса және айтарлықтай өспесе, оң сценариймен мөлшерлеме 10 пайызға дейін төмендеуі мүмкін. Ол үшін елімізде бюджеттік тұрақтылықты сақтау, Ұлттық қордан трансферттерді ең төменгі мәнге қысқарту қажет. Сонымен қатар оң сценарий үшін мұнай бағасы және Каспий консорциумы бойынша тұрақты жұмыс сақталуы маңызды.
Жақында Ұлттық банк базалық мөлшерлемені жылдық 15,25 пайызға дейін төмендетті. Бұл 2023 жылдың тамызынан бастап базалық мөлшерлеменің бесінші рет төмендеуі. Жарты жыл бұрын инфляцияның өсуі аясында ол 16,75 пайызды құрады. Жақында «Егемен Қазақстан» газетінде өзге елдердегі несие пайызы туралы мәлімет жарияланды. Мәселен, еуропадағы тұтынушылық несиелер шамамен жылына 7-10% құрайды. Пайыздық мөлшерлемелер әртүрлі, ең төменгісі Ұлыбританияда 2% құрайды. Бірақ жоғары пайызбен несие беретін банктер де бар. Мысалы, кейбіреулер жылдық мөлшерлемесі 5,5% болатын несие немесе ипотека ұсынады. Ең қолайлы пайыздық мөлшерлеме Кипрде, онда – 5%. Еуропадағы ең жоғары көрсеткіш Болгарияда – 11%. Несие беру көлемі бойынша Швейцария көш бастап тұр. Бұл елде 400 мың еуроға дейін алуға болады. Яғни теңгемен есептегенде 201 миллион теңгеден асады екен.
Несие пайызын төмендету мәселесін көтерген мәжіліс депутаты Наурыз Сайлаубай жалпы несие пайызын ғана емес, қарапайым халыққа баспана алу оңай болуы үшін тұрғын үй бағдарламаларының шарттарын өзгертуді ұсынған.
– Бір қарағанда, мемлекет ипотеканы төмендетілген пайызбен алуға, содан кейін пәтер сатып алу құқығын алуға жағдай жасап жатқан сияқты. Алайда адамдар кезекте тұрғанына қарамастан, баспанаға қол жеткізе алмай жүргендер қатары жеткілікті, өйткені мемлекеттік тұрғын үй бағдарламаларының шарттары оңай емес. Жылдар бойы кезекте тұрған, бірақ баспана ала алмайтындар қатары көп. Айына небәрі 85-100 мың теңге алатын адамдар ипотекалық бағдарламаларға қатысу үшін бастапқы жарнаны да жинай алмайды. Бастапқы жарнаның 20-30 пайыз болуы өте жоғары, – деді ол. Халық қалаулысы халыққа ипотекалық несиені 2 пайызбен, бастапқы жарнасыз беру керек дегенді айтады.
Орайы келгенде экономист Мақсат Халыққа хабарласқан едік. Экономист жылдық тиімді пайыздық мөлшерлеме 56 пайыз болғандықтан несие беруші банк несие пайызын 50 пайызға дейін өсіруге құқы бар екенін айтты
– Бұл мәселені мен де жиі қозғап жүрмін. Жылдық пайыздық мөлшерлеменің 56 пайыз болуы өте жоғары. Мұны 30 пайызға дейін түсіру керек. Қаржыгерлер қауымдастығы ең болмаса 44 пайызға дейін түсіру туралы ұсыныс айтты. Меніңше, мұны бірте-бірте түсірсек те, жоғары пайызды төмендетуге қадам жасаудың жолы деп есептеймін. Мәселен, бір адам 1 млн теңге несиені 3 жылға алса, ол 50 пайызбен несиемен 1 млн-ның үстіне 1,5 млн теңге қосып қайтарады. Сонда ауыртпалық өте жоғары. Қазір азаматтар қарыздың қамытына байланып отырғаны шындық. Сондықтан пайызды барынша төмендету керек. Ал екінші жағы бар, ол – базалық пайыздық мөлшерлеме. Оны Ұлттық банк бекітіп отырады. Базалық мөлшерлеме неғұрлым жоғары болған сайын пайыздар да өседі. Өйткені банктер өздерінің пайдасын базалық мөлшерлеменің үстіне қояды. Мысалы, екінші деңгейлі банк Ұлттық банктен ақшаны 15 пайызбен (базалық мөлшерлеме 15,25 пайыз) алса, олар халыққа несиені бұдан төмен пайызбен бермейді. Керісінше, өздерінің шығындарын қосып, халыққа жоғары пайызбен несие береді. Сондықтан базалық мөлшерлеменің деңгейі де бірте-бірте түсуі керек. Сонда ипотекалық несие, автонесие, барлығының пайызы төмендейді, – дейді экономист.
Халықты қарыз қамытынан шығару үшін жылдық тиімді мөлшерлемені 42 пайызға дейін төмендету бүгін қызу талқылануда. Нәтижесі алдағы уақыт еншісінде.
Гүлмира Ділдәбекова
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!