Қазан айының ортасынан бастап Қазақстанның ипотекалық нарығы тұрақсыздық кезеңіне тап болды. Бірнеше банк тұрғын үй несиелеріне өтінім қабылдауды уақытша тоқтатты. Кейбірінде ипотека толығымен тоқтаған, ал өзгелерінде — уақытша қолжетімсіз. Бұл жағдайдың себебін BAQ.KZ тілшісі анықтап көрді.
Басты себеп – ресми айтылмаса да, айқын: Ұлттық банктің базалық мөлшерлемені 18 пайызға дейін көтеруі және 1 қарашадан бастап жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесінің (ЖТСМ) 20 пайыздан аспауына қатысты шектеудің енгізілуі.
Жоғары мөлшерлеме дәуірі
10 қазанда Ұлттық банк базалық мөлшерлемені 1,5 пайыздық тармаққа көтеріп, 18 пайызға жеткізді. Ұлттық банк төрағасының орынбасары Берік Шолпанқұловтың айтуынша, бұл шешім қыркүйектегі 12,9% деңгейіндегі инфляцияны ауыздықтау мақсатында қабылданған.
Инфляция – бұл бәрін жейтін дерт, ақшаның құнын түсіретін фактор. Біз базалық мөлшерлемені көтеру арқылы халықтың жинағын қорғауды көздеп отырмыз. Ақша депозитте жатқанда инфляция оны жеп қоймауы тиіс. Ұлттық банктің саясаты – инфляцияны тежеу және қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау. Бұл – адамдардың ақшасын қорғауға бағытталған шешім. Егер базалық мөлшерлеме өспесе, ал инфляция артса, онда теңгеге деген сенім мен қаржы жүйесіне деген тұрақтылыққа күмән туар еді, – деді ол Мәжілісте өткен «Банк және банк қызметі туралы» заң жобасын талқылау кезінде.
Алайда бұл шешім банктерге оңай соққан жоқ. Мөлшерлеменің көтерілуі қорландыру құнының өсуіне және пайда маржасының қысқаруына алып келді. Ал ЖТСМ-нің 20 пайыздық шегі банктердің табыстық «дәлізін» барынша тарылтты.
Сондықтан көптеген қаржы ұйымдары үшін қазіргі жағдайда ипотека беру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болып отыр.
Нарықта кім қалды
Кейбір банктер ипотеканы уақытша тоқтатып жатса, басқалары әзірге абайлап болса да, жұмысын жалғастырып отыр.
Freedom Bank тұрғын үй несиесін 70 миллион теңгеге дейін, 20 жыл мерзімге ұсынады. Сыйақы мөлшерлемесі 7,2%-дан 19,7%-ға дейінгі шамада.
ForteBank те ипотекалық өтінімдерді қайта қабылдай бастады. Банк жылжымайтын мүлік кепілдігімен 200 миллион теңгеге дейін, мөлшерлемесі 21,5%, ал ЖТСМ – 25%-ға дейін несие береді.
Банк ЦентрКредит бірнеше бағдарлама ұсынып отыр, оның ішінде «7-20-25» және JAÑA ипотекасы бар. Мұндағы мөлшерлемелер 0,1%-дан 22,5%-ға дейін өзгереді.
Отбасы банк тұрғын үй-құрылыс жинақ жүйесі арқылы несие беруді жалғастыруда. Мұнда жылдық мөлшерлеме 7%, ал ЖТСМ – 9%-ға дейінгі көрсеткішті құрайды.
Ал Bereke Bank пен Еуразиялық банк call-орталықтарының мәліметінше, тұрғын үй несиесін бір жылдан астам уақыттан бері бермей келеді.
Halyk Bank болса, «7-20-25» ипотекалық бағдарламасы бойынша жаңа өтінім қабылдауды уақытша тоқтатты. Себебі банк белгіленген лимитті толық пайдаланған.
Уақытша шара ма, әлде дағдарыстың бастамасы ма?
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Олжас Қизатовтың пікірінше, банктердің ипотеканы уақытша тоқтатуы – жүйелі дағдарыстың емес, жағдайдың күрт өзгеруіне берілген қысқа мерзімді реакция.
Менің ойымша, банктердің базалық мөлшерлеменің өсуіне берген бұл реакциясы уақытша сипатта болды. Қазірдің өзінде кейбір банктер өздерінің жекелеген нарықтық ипотекалық бағдарламаларын қайта ашып жатыр. Сондықтан бұл – мөлшерлеменің көтерілуіне байланысты туған бір реттік шара ғана. Қазір банктер нарықтағы ахуалды бақылап отыр, – деді ол Мәжілісте өткен «Банк және банк қызметі туралы» заң жобасын талқылау барысында.
Алайда сарапшылар мәселе бұдан да тереңде жатыр деп санайды.
23 пайыздық ипотеканы кім алады?
Қаржы сарапшысы Арман Бейсембаевтың пікірінше, қазіргі жағдай — дағдарыс емес, тек нарықтық мөлшерлемелердің қисынсыз деңгейге жетуінің салдары.
Бұл жерде сөз нарықтық ипотека туралы болып отыр. Ол бұрын да қолжетімсіз еді, қазір де солай. Сондықтан банктер өтінім қабылдауды тоқтатты ма, жоқ па, ештеңе өзгермейді. 18% немесе 23% – айырмасы жоқ. Бұл бәрібір ақылға қонбайтын жағдай. Мен, мысалы, айына 550 мың теңге төлеп, орташа пәтер алуға дайын адамды білмеймін. Бұл тұрғын үй алу емес, таза алыпсатарлық, – дейді сарапшы.
Оның айтуынша, нақты төлем қабілетті сұраныс қазіргі нарықта жоқ. Көп жағдайда мәмілелерді не қаржылық тұрғыда қамтамасыз етілген азаматтар жасайды, олар несиесін бір-екі жылда жауып тастайды, не болмаса жылжымайтын мүлік нарығындағы алыпсатарлық схемалар арқылы өтеді.
Бәлкім, нарықтан спекуляциялық және жемқорлық сипаттағы ақшалар кетер. Бірақ бұл нақты тұрғын үй нарығына әсер етпейді, себебі жеңілдетілген ипотека бағдарламалары бәрібір жұмыс істеп тұр, – деп түйіндеді Бейсембаев.
Тұрғын үй бағасы не болады?
Сарапшылар бағаның күрт құлдырауын күтпейді. Нарықтық ипотеканың тоқтауы бағаның өсуін тежегенімен, олардың төмендеуіне алып келмейді. Қазақстандағы тұрғын үй нарығы икемсіз – сатушылар сұраныс азайса да, бағасын түсіруге асықпайды.
Арман Бейсембаевтың айтуынша, бағада 20–30 пайыздық түзету болуы мүмкін, бірақ одан әрі құлдырау күтілмейді. Ал нарықтағы келесі өзгерістер жылжымайтын мүлік саласындағы жаңа заңнамалық бастамаларға байланысты болмақ.
Базалық мөлшерлеменің көтерілуі – макроэкономикалық тұрақтылыққа бағытталған қадам. Бірақ бұл шешім тұрғын үйдің қолжетімділігіне соққы бола ма, жоқ па – оны уақыт көрсетеді.
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!