Ел игілігі үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар қатары аз емес. Оның ішінде өз мақсатына жете алатын бағдарламалар болады. Мұндай бағдарламалардың шарапатын ел сезінеді, үміт күтеді, сенеді. Халықтың жүрегіне жеткен, бір сөзбен көкейіне қона кеткен бағдарламаның бірі – «Халық табысын арттыру» бағдарламасы. Әзірге бұл бағдарлама бойынша білек сыбана жұмыс басталып кетпегенімен, көпшілік жылы қабылдады. Бәлкім, атауы ұнады, болмаса үлкен үміт күтті ме, әйтеуір қуанған ел аз болмады десек артық айтқандық емес.
Шынында, табысыңды арттыруға мемлекет арнайы бағдарлама қабылдап жатса, қуанарлық жаңалық екені даусыз. Себебі күн сайын инфляция жеңген, ақшаның құны қалмаған уақытта табысты арттыру – көкейкесті мәселе. Бағдарлама атын естігенде, елдің елең ете қалғаны да осы. Сонымен бағдарлама нені көздейді? Халық табысын арттырудың жолы қандай?
Жыл басындағы Мәжіліс отырысында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев халықтың жұмыспен қамтылуы мен табысының төмендігіне тоқталып, арнайы бағдарлама қабылдау қажеттігін тапсырған болатын. Президент тапсырмасымен сәуір айында «Халық табысын арттырудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасы» қабылданды.
Бағдарламаны әзірлеу барысында жүргізілген талдаулар халық табысының төмендігін, елдегі кедейшілік деңгейінің өсе түскенін айқындаған. Сандарды сөйлетсек, Қазақстанда табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі – 5,3%. Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының әдістемесі бойынша Қазақстандағы кедейшілік деңгейі орта есеппен 10%-ды құрайды. ЭЫДҰ елдерінде кедей халықтың үлесі 11,6%, (АҚШ-та – 16,8%, Израильде – 17,7%, Чилиде – 16,8%, Канадада – 14,2%, Аустралияда – 12,8%, Ұлыбританияда – 10,8%).
Талдауларға сүйенсек, 12 өңірде (Атырау, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Түркістан, Шығыс Қазақстан облыстары және Нұр-Сұлтан қаласы) табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен төмен халық үлесінің өсуі байқалуда.
5 өңірде (Ақмола, Маңғыстау, Түркістан, Шығыс Қазақтан облыстары және Шымкент қ.) көрсеткіш республикалық орташа деңгейден жоғары (5,3 %).
Бағдарламада көрсетілгендей, жалпы ішкі өнім құрылымында жұмысшылар еңбекақысының төмен үлесі байқалады. 2020 жылы басқа елдермен салыстырғанда 31,2% (Ресейде – 46,7%, Беларусьте – 49,7%, ЕО-да – 47,9%).
Кедейшілік неге көбейді? Бұл – қоғамның өзекті сауалының бірі. Сарапшылардың айтуынша, елде жұмыс істейтін кедейлердің саны өскен. Талдау нәтижесі көрсеткендей, соңғы 10 жылда халық табысының үлесі 10,8 процентке төмендеген. Мұның бір себебі – өнімсіз жұмыспен қамтылу үлесінің өскені. Яғни халықтың едәуір бөлігі өнімділігі төмен еңбекпен айналысады және табысы да төмен. Екінші мәселе – өзін-өзі жұмыспен қамтығандар арасындағы кедейшіліктің өсуі. Халықтың тағы бір бөлігі өзін-өзі жұмыспен қамтығанмен, айтарлықтай деңгейде табыс таппауы кедейшіліктің өсуіне әсерін тигізіп отыр. Нақты ақпаратқа жүгінсек, Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамтыған 2 млн-нан астам адам бар, олардың 85%-ы айына 100 мың теңгеден аз табыс табады, 10%-ының табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен, ал кейбір өңірлерде бұл көрсеткіш шамамен 30%-ға жетеді.
Сонымен қатар экономиканың өнімділігі төмен салаларында жұмыспен қамтудың басым болуы да кедейшілік деңгейінің артуына әсерін тигізіп отыр. Елдегі жұмыспен қамтылу деңгейіне талдау жасалғанда 4,9 млн адам немесе жұмыс істейтін халықтың 56,3% өнімділігі төмен еңбекпен айналысатыны анықталған. Бұл жалдамалы 3 млн жұмысшы жалақысы аз, өнімділігі төмен салаларда жұмыс істейді дегенді білдіреді.
Елдегі халық табысының төмендігін, кедейшілік үлесін есепке ала отырып, талдау негізінде қабылданған бағдарламаның алға қойған мақсаты бар. Яғни бағдарлама жүзеге асқанда елде 2 млн жұмыс орнын құру, халықтың нақты табысының 4-5 пайыз орташа жылдық өсу қарқынына ықпал ету. Бағдарлама 4 бағыт бойынша іс-шараларды қамтиды: Бірінші, бюджеттен төленетін жалақына арттыру. Екінші, жаңа жұмыс орындарын құру арқылы халықтың табысын арттыру. Үшінші, халық табысының сатып алу қабілетін арттыру. Төртінші, табыс деңгейін арттыруды қамтамасыз ететін шаралар қабылдау.
Премьер-министрдің орынбасары Ералы Тоғжановтың айтуынша, бағдарламаның маңызды бөлігі жаңа экономикалық өсуге арналған. Сонымен қатар халықтың жұмысқа орналасуына жағдай жасау, жаңа дағдылар мен кәсіпке баулитын жанама шаралардан құралған. Бағдарлама аясында 1,1 млн-нан аса жұмысшының еңбекақысын арттыру көзделген. Соның ішінде бюджет саласының 850 мыңнан аса қызметкерінің лауазымдық айлығы өспек. Дәрігерлердің жалақысы 320 мыңнан 531 мың теңгеге дейін, орта медициналық қызметкерлердің жалақысы 173,5 мыңнан 250 мың теңгеге дейін артпақ.
Премьер-министрдің орынбасарының айтуынша, бағдарламаның жанама шаралары – өңдеуші өндірістің өнімділігін арттыруға, кәсіпкерлікті дамытуға, жұмысқа орналасуға жәрдемдесуге, кәсіптік даярлауға бағытталған. Азаматтардың кәсіпкерліктен түсетін табысын арттыру мақсатында елімізде 50-ден аса ірі кәсіпорындар айналасында шағын және орта бизнес белдеуін құру көзделген. Оның бір көрінісі ретінде Қызылорда облысындағы шыны зауыты айналасында 8 шағын зауыттан тұратын шағын және орта кәсіпкерлік белдеуі құрылмақ.
Сондай-ақ 2025 жылға дейін халықтың сатып алу қабілетін қорғау мақсатында импортты азайту міндеті орындалуы тиіс. Бұл мақсатта ірі 87 тауарлы сүт фермасы, 14 ет комбинаты, 17 құс фабрикасы іске қосылып, 6,6 мың гектар бақ пен қант зауыты пайдалануға берілмек. Премьер-министр орынбасары Е.Тоғжановтың Сенат депутаттары алдында жасаған баяндамасына сүйенсек, алдағы уақытта бақша сүт, бал өнімдерін өндіретін 9 мыңнан аса отбасылық қосалқы шаруашылықты біріктіретін 280 ауыл шаруашылығы кооперативін құру жоспарланған. 2025 жылға дейін 450 мыңнан аса жұмыс орнын құру жоспары агроөнеркәсіп саласын дамыту «Ауыл аманаты» жобасы аясында іске аспақ.
Халықтың әлеуметтік осал топтарын жұмыспен қамту да бағдарламадан тыс қалмаған. Сонымен қатар әйелдерді жұмыспен қамту мәселесі де басты назарда. Бұл мақсатта әйелдер еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтар бойынша қысқа мерзімді курстар ашылып, нәзік жандар өз кәсібін бастауға тегін сабақ алады. Нәтижесінде жыл сайын 20 мың әйелді жұмыспен қамту жоспарланған. Бұл жұмысты Аналар кеңесі үйлестірмек.
Сондай-ақ креативті индустрияны елде дамыту бағдарламасы аясында жүзеге асыруға мүмкіндік болмақ.
«Бүгінде табысты арттырудың жаңа әрі әлеуетті бағытының бірі – креативті индустрия саласы. Әлемдегі креативті индустрияның қаржы айналымы 2,3 трлн долларды құрайды. Осы салада 12 жыл бұрын арнайы бағдарлама қабылдаған Оңтүстік Корея 2020 жылы әлемдік медиа-ойын-сауық нарығында жетінші орынға шықты. Бүгінде бұл елдің креативті экспорт көлемі 12 млрд доллардан асты. Сондықтан креативті индустрияны дамытуға ерекше назар аударылып отыр. Біріншіден, елімізде 3 мыңға жуық мәдениет ұйымы бар. Ең алдымен осы ұйымдардың креативті идеялар үшін ашықтығын қамтамасыз етеміз. Екіншіден, мәдениет ұйымдарында құрал-жабдықтар қоллдана отырып, жаңа креативті өнім шығаруға ниетті азаматтарға толықтай мүмкіндік беріледі. Үшіншіден, қазір мәдениет ұйымдарының мүлкін пайда табу мақсатында тиімді пайдалану механизмдерін реттейтін заң жобасы әзірленіп жатыр. Түскен табыс сол ұйымдарды материалдық-техникалық жабдықтауға және қызметкерлердің жалақысын арттыруға жұмсалады. Бұл мәдениет ұйымдарын экономикалық айналымға енгізуге мүмкіндік береді», – дейді Премьер-Министрдің орынбасары.
Бағдарлама аясында халықты жұмыспен қамтудың барлық мүмкіндіктерін қарастыру назарға алынған. Мәселен, жастар үшін «Алғашқы жұмыс орны», «Түлектерге арналған жастар практикасы», «Ұрпақтар келісмшарты» жобасы жүзеге аспақ. Сондай-ақ түлектерді жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу үшін ЖОО-лар жанынан мансап орталықтарын құру, жастарға 400 АЕК дейінгі мөлшерде өтеусіз гранттар беру арқылы 10 мың жаңа бизнес идеяны іске асыру көзделген. Ал зейнет алды жасындағы адамдарды жұмысқа орналастыруға арналған «Күміс жас» бағдарламасын іске аспақ.
Өңірдегі ахуал қалай?
Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Ғабит Жаңабаевтың айтуынша, бүгінде жаңа жұмыс орындарын құру, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, еңбек ресурстарының біліктілігін арттыру бағыты бойынша жұмыс жүруде.
– Бұл шаралар өз кезегінде ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен табыс алатын халықтың үлесін азайтуды, жұмыссыздық деңгейін төмендетуді және жыл соңына дейін 31 мыңға жуық жаңа жұмыс орнын құруды көздеп отыр. 1 шілдеге дейін облыста 11836 жаңа жұмыс орны құрылды. 3029 жұмыс орны тұрақты, 8807 жұмыс орны уақытша. Бұған қоса, өңірлік жұмыспен қамту картасына енгізілген ұлттық жобалар шеңберінде бүгінгі күнге 559 жұмыс орны құрылды. Ұлттық жобаға қатысуға 16474 адам тіркелсе, 6228 адам бос жұмыс орнына, 1299 адам электронды еңбек биржасы арқылы онлайн оқудан өтіп, біліктілігін арттыруға мүмкіндік алған. Субсидияланатын жұмыс орнына 8720 адам жұмысқа орналасып, оның 463-і әлеуметтік жұмыс орнына, 1004 адам жастар тәжірибесіне, 7169 адам қоғамдық жұмыстарға, 43 адам «Алғашқы жұмыс орны» жобасына, 18 адам «Ұрпақтар келісім шарты» жобасына, 23 адам «Күміс жас» жобасы арқылы жұмысқа орналасты, – дейді басқарма басшысы Ғабит Жаңабаев.
Сондай-ақ 156 адам кәсіп бастауға қайтарымсыз грант алса, 359 адам «Бастау бизнес» жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздері курсын оқуда.
Тағы бір атап айтарлығы, бүгінде «Отбасының цифрлық картасы» автоматтандырылған ақпараттық жүйесі енгізілген.
– Ақпараттық жүйе әлеуметтік қолдауды және жұмысқа орналастыруды қажет ететін азаматтарды «ерте анықтау» принціпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бұл ретте цифрлық карта арқылы әлеуметтік жағдайы жоқ, қолдауды қажет ететін азаматтардың портреті жасалып, нақты қажеттіліктері анықталады. 1 қыркүйектен бастап әлеуметтік көмек түрлеріне үміткер азаматтарға автоматты түрде смс хабарламалар жіберіледі, – дейді басқарма басшысы.
Елде бағдарламаны жүзеге асыру жұмысы басталып кетті. Ең бастысы, бағдарлама нәтижесін халық сезінуі тиіс. Елді жұмыспен қамтуға, кедейшілікті азайтуға, халықтың табысты болуын мақсат еткен бағдарламадан күтеріміз көп. Ендігі міндет – бағдарламаның мақсатына жетуі.
Гүлмира ДІЛДӘБЕКОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!