Осыдан 27 жыл бұрын, 1998 жылы Ақмоланың атауы ресми түрде өзгеріп, тәуелсіз қазақ елінің арман-тілегін арқалаған жаңа Астана дүниеге келді. Содан бері бұл күн ел ертеңіне деген сенімнің символына айналды. 1994 жылы Жоғарғы Кеңес елорданы Алматыдан көшіру туралы қаулы қабылдады. Ақмоланың таңдалуына геосаяси ыңғайлылығы, көлік тораптары мен табиғи-климаттық ерекшеліктері себеп болғаны белгілі. Араға үш жыл салып, 1997 жылдың 10 желтоқсанында Президент жарлығымен жаңа Астана мәртебесі бекітілді.
Астананың ширек ғасырдағы қарышты дамуы тұрғындар санының күрт өсуінен байқалады. Статистикалық деректерге сүйенсек, 1990 жылдардың соңында Ақмолада шамамен 300 мыңға жуық тұрғын болған. Ал 1997 жылы ел астанасы ресми түрде көшкен кездің өзінде қала халқы 270 мыңнан енді асқан-ды. Бүгінде 2025 жылдың 1 мамырында қала халқы 1 миллион 558 мыңнан асты. Яғни қала халқы бес есе көбейген. Сарапшылар мұны «магнит-эффект» деп сипаттайды: жоғары жалақы, білім және инновациялық экожүйе талантты жастарды тартады. 2025 жылдың алғашқы төрт айының өзінде табиғи өсім 6 452 адамды құраса, көші-қон өсімі 23346 адам болды. Яғни жаңа астана болған 1997 жылдан бергі ширек ғасырда елорда халқы төрт еседен аса көбейіп отыр. Демографиялық өсім қарқыны жөнінен Астана республика бойынша рекорд жасауда. Мысалы, тек 2023 жылдың өзінде халық саны 5,11%-ға өсіп, бұл ел ішіндегі ең жоғары көрсеткіш болды. Сарапшылар қазіргі тенденция сақталса, 2030 жылға қарай бас қала тұрғындары 2 миллионнан асуы мүмкін деген болжам жасауда.
Астана халқы санының күрт артуына бірнеше фактор әсер етті. Ең алдымен, барлық өңірлерден еңбекке қабілетті жастар, мамандар легі Астанаға ағылды. Жаңа мүмкіндік іздеген азаматтар елорданың құрылыс, мемлекеттік басқару, білім беру, медицина, қызмет көрсету сияқты салаларында жұмыс істеуге ұмтылды. Астана «армандар қаласы» ретінде талай жастың тағдырына оң өзгеріс әкелді. Елдің түкпір-түкпірінен келген қазақ жастары бас қалада білім алып, қызметке тұрды, осылайша қаладағы қазақтардың үлесі тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бері 17%-дан қазіргі уақытта 82%-ға дейін өсті. Бұрын орыс тілді қала саналған елорда ұлттық бояуы қанық, қазақы келбеті басым мегаполиске айналды.
Жалпы, жаңа астана экономикалық өсу нүктесі ретінде еліміздің түкпір-түкпірінен ғана емес, шетелдерден де адамдар келіп қоныстанатын «магнит қала» мәртебесіне ие болды.
Мемлекет Астана халқының өсуін ескеріп, қала инфрақұрылымын ұдайы дамытуда. Жаңа тұрғын үйлер көптеп салынып, шағын аудандар пайда болуда. Жиырма жылдан астам уақытта елордада мыңдаған көпқабатты тұрғын үй бой көтеріп, қаланың аумағы еселеп кеңейді. Халық саны артқан сайын әлеуметтік нысандар: мектеп, балабақша, аурухана саны да көбейіп келеді. Дегенмен демографиялық өсім кейбір салаларда қиындықтар туындатпай қоймады: тұрғын үйге сұраныс, мектептердегі оқушы орындарының жетіспеушілігі, жол инфрақұрылымына түсетін жүктеме артты. Бұл мәселелерді шешу үшін соңғы жылдары арнайы бағдарлама қабылданып, елорда бюджетінен едәуір қаржы бөлінуде.
Астана халқының өсу динамикасы ел дамуының көрінісі іспетті. Миллионнан аса тұрғыны бар жас қала өмір сүруге қолайлы заманауи мегаполиске айналды. Демографиялық әлеуеті зор бас қала Қазақстанның болашақтағы экономикалық және мәдени өрлеуінің негізгі драйвері болатынына сенім мол.
Инновация және технология
Астана еліміздің инновациялық дамуының көшбасшысына айналып келеді. Цифрлы технологиялар дәуірінде елордада бірқатар тың жобалар жүзеге асуда. Соның ішінде айрықша атап өтерлігі – Astana Hub IT-стартаптар технопаркі. Astana Hub 2018 жылы ЭКСПО-2017 көрмесінің мүмкіндігін пайдалану аясында арнайы аймақта ашылып, бүгінде ТМД кеңістігіндегі ең ірі инновациялық хабтардың біріне айналды. Технопарк жанынан IT стартаптарға қолайлы экожүйе құрылды: олар үшін салықтық және визалық жеңілдіктер, жеңілдетілген тіркеу рәсімдері қарастырылған. 10 000 шаршы метрлік ЭКСПО павильонында орналасқан Astana Hub аймағында жас кәсіпкерлерге кеңселер, зертханалар, акселерация және инкубация бағдарламалары ұсынылады. Бұл жерге шетелдік инвесторлар мен менторлар тартылып, Қазақстанды Орталық Азияның «Cиликон алқабы» ету мақсаты бар. Нәтижесінде қысқа уақыт ішінде мұнда 1500-ден астам IT-компания мен стартап тіркеліп, олардың 150-і жасанды интеллект бағытында жұмыс істеуде. Astana Hub негізінде AI Incubator және Seed Money сынды бағдарламалар іске қосылып, қазақстандық стартаптар шетелдерден инвестиция тарта бастады.
Жасанды интеллект (AI) саласы Астана үшін стратегиялық бағыттардың біріне айналды. 2024 жылы Астанада халықаралық alem.ai жасанды интеллект орталығының құрылысы басталды. Үкімет ұсынған жобаның мақсаты – Қазақстанды AI технологиялары дамыған елдердің қатарына қосу және Астананы Орталық Азиядағы жетекші жасанды интеллект хабына айналдыру. Жоспарға сәйкес, бұл орталықта жыл сайын 1000-ға жуық AI маманы дайындалып, кемінде 100 жаңа стартап жобасы іске қосылмақ. Сонымен бірге орталық жанынан мектеп оқушыларына арналған бағдарламалау және робототехника бойынша TUMO мектебі, ересектерге арналған тегін Tomorrow peer-to-peer AI мектебі ашылып, халықтың цифрлық сауатын көтеру көзделген.
Елордадағы цифрландыру үрдісі тек IT саласын қамтып қоймай, қаланың инфрақұрылымын да өзгертуде. Астана әкімдігі «Smart Astana» тұжырымдамасы аясында қалалық қызметтерді цифрландырып, тұрғындарға қолайлы сервистерді енгізуде. Мысалы, қоғамдық көлікте электронды төлем жүйесі, «ақылды» аялдамалар, бірыңғай 109 қызмет көрсету coll-орталығы, коммуналдық қызметті онлайн төлеу, қала тынысын бақылау орталығы сияқты жобалар жүзеге асты. 2025 жылы Астана әкімдігі Біріккен Араб Әмірліктерінің G42 компаниясымен бірлесіп AI негізіндегі смарт-сити жүйесін енгізуді бастады. Бұл жоба аясында қала бойынша 14 000 камера орнатылып, жол қозғалысын қадағалау, қоғамдық қауіпсіздікті бақылау толықтай цифрлы платформаға көшірілмек. «Цифрлы егіз» (digital twin) технологиясы арқылы 2030 жылға қарай Астананың цифрлық үлгісі жасалып, ол қаладағы барлық процесстерді онлайн талдап, басқаруға мүмкіндік береді. Мұндай озық шешімдер қаладағы жол кептелісін азайтып, төтенше жағдайларға жедел әрекет етуге сеп болары сөзсіз.
Инновацияларды дамыту үшін кадрлық әлеует те күшейтілуде. Астанадағы жоғары оқу орындары IT мамандарын, инженерлерді, стартапшыларды даярлау бағдарламаларын арттырды. Astana IT University, ЕҰУ, Назарбаев Университеті жанынан инновациялық технопарктер ашылып, студенттер өз жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік алуда. Мемлекеттік органдар да цифрлық қызметтерге көшіп, «eGov» электронды үкімет жүйесі күн санап дамып келеді.
Астана бүгінгі таңда Қазақстанның инновациялық жүрегіне айналды. Мұнда стартаптар өсіп, жаңа технологиялар сынақтан өтетін экожүйе қалыптасуда. Цифрлы трансформация дәуірінде елорда өзіне жүктелген міндетті – елді озық технологиялар заманына бастау миссиясын орындап келеді. Алдағы жылдары Astana Hub негізінде «қазақ Кремний алқабы» дүниеге келіп, қазақ жастары әлемдік деңгейдегі IT өнімдер шығарады деген үміт бар. Астана инновация мен технологияның ордасы ретінде әлі талай биіктерді бағындырары анық.
София ТЕМІРБОЛАТ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!