Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, ақын Мақсат Дауылбай өлең өлкесіне өз қолтаңбасымен келген өрен. Жақында «Шер» атты шығармашылық кешін өткізіп, Сыр жұртшылығына өз өлеңдерін ұсынды. Осы орайда өнер иесімен жүздесіп, аз-кем сұхбаттасқан едік.
– Шығармашылық кешің қалай өтті, ойыңнан шықты ма?
– Шығармашылық кештің қалай өткенін сол кешке келген көрерменнен, ойлы оқырманнан сұрау керек шығар. Кеш барысында көптен қиялымда жүрген кескіндемелермен кезіге алдым. Бір арманым орындалғандай!..
– Не себепті кешіңді «Шер» деп атадың?
– Қаламгер ретінде өзіңіз толық сезінесіз деп ойлаймын. Шығармашылықтың, әсіресе, әдебиеттің айналасында ғұмыр кешетін адамдың әрі артықшылығы, әрі кеселі – ішкі ой, ішкі толғаныс. Ойы орныққан сөз ұстаушы көзімен көргенді, санасымен түйсінгенді қаламына қондырады. Бұл – өте ұзақ процесс. Кей дүниелер осы ұзақ процесстен де ұзағырақ әсер етіп, іштің шеріне, іштің зарына айналып кетуі мүмкін. Менің де ішімдегі ойлардың булығып жүргеніне біраз уақыт, соны тарқатқым келді. Сол арманымның ақиқатқа айналуына сеп болып, кешті кәсіби деңгейде ұйымдастырған режиссер, ҚР Мәдениет саласының үздігі Ә.Іздіқұловаға, Н.Бекежанов атындағы облыстық қазақ академиялық музыкалық драма театрдың және жастар мен студенттер театрының актерларына, облыстағы және республикадағы беделді мәдени ұжымдарға, сонымен бірге төрімнен табылған Сыр халқына құрметті ақын, академик, Қазақстан Жазушылар Одағы төрағасының орынбасары Бауыржан Жақып пен Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері Елена Әбдіхалықоваға, қазақ руханиятының ірі өкілдеріне, шығармашылығымның жанашырларына арнайы алғысымды білдіремін.
– Ақындық кімнен дарыған қасиет?
– Адам сөз өнеріне бас сұққанда, алдында үлкен таңдау тұрады деп ойлаймын, ол – поэзия жолы немесе проза немесе драма бағыты. Санасында саңылауы бар адам сол жолдың бірін таңдау керегін өзі-ақ түсінеді. Маған мектепте әдебиет пәнінен сабақ берген ұстазым Жұмаш Балғожаева бәрінен өлеңді биік қоятын. Тармақтарды төрттағандау содан басталды деп ойлаймын. Ал оны дамытуыма әдеби білім мен әдеби орта және оқырман талғамы әсер етті.
– Ұстазың кім?
– Қазақ руханиятына, әлем әдебиетіне дұрыс өлең жазып, қалдырған ақындардың бәрін өзіме ұстаз көремін. Кімнің поэзиясында жалқы емес, жалпы мәселе бар, кімнің поэзиясы мөлдір, кімнің поэзиясы тұнық, кімнің поэзиясы ақиқатшыл, сол маған бәрінен биік.
– Жасыратыны жоқ, жас толқынның көпшілігінің өлеңдері өмірге өткен шақта қарау. Мұның сыры неде?
– Ешқандай жағдайда да ақын сезіміне араласпау керек, ой қоспау керек деп ойлаймын. Әйтпесе, шынайылығын жоғалтады. Ол солай ойлап, солай ұғынғаны үшін ешқашан ақталмауы керек. Бұл – бірінші. Екіншіден, қазір оқырман талабы басқаша. Бұрын адамзат шоқтығы биік талғамдардың айналасына ой тоғыстырды, сөйтіп, бір сарындағы классикалық өнер түрлері қалыптасып, өрістеді. Қазір өзгешелеу… өлеңсүйер қауымның сұранысы сан түрлі. Біз мына нәрсені ұмытпауымыз керек, ошақты түзу ұстайтын үш тармағы болатыны секілді, әдебиеттің де үш тіреуі бар: біріншісі – әдебиетті қалыптастырушы өнер иесі, екіншісі – оқырман, үшіншісі – әдебиетті бағалаушы, яғни, әдебиеттанушы. Біріншісінің міндеті – дұрыс дүние жазу, екіншісінікі – бар дүниенің арасынан өз жанымен үндесін тауып, соған оқырман болу, үшіншісінікі – бар әдебиетті танып, әдеби көзқараста баға беру. Бұл үш құрам бір-бірінің жұмысына араласпауы керек деп есептеймін.
– Алдыңғы буын ақындар М.Мақатаев, Н.Айтұлы, Ф.Оңғарсынова, А.Бақтыгереева сынды ақындардың қайсыбір өлеңін алсаң да Абай айтқан «Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп» жатады. Сіздің пайымыңызша, өлең қалай жазылуы керек?
– Кейде осы оймен де келісемін, сөз өнерінің ең бір ғажайыбы болып саналатын мәртебелі өлең жалпыға бірдей түсінікке ие болу керек деген ойымның да болатыны жасырын емес, расында, өлең оқығанда ой салу керек қой. Дей тұрғанмен қай оқиғаның, қай толғаныстың ойда қалай өрілетінін білмейсің, кей дүниелерге ойды бейнелеп тұрған сөздерің немесе жолдарың тым жеңіл көрініп кетуі мүмкін. Сондай сәттерде, құйылған қалыптың жүгенін босатасың, содан ба, бір оқығанда түсінбейтін өлеңдер өмірге кеп жатады. Енді оны жеңілдетуге тырысу – өз балаңа қастандық жасаумен бірдей.
– Алдағы жоспарыңызбен бөліссеңіз?
– Оның бәрін айтса берсең, несі жоспар болады?! «Аман ердің аты шығар» деген, аман болсақ болыпты, болатын дүниелер бола жатар.
– Рақмет.
Сұхбаттасқан Тұрар БЕКМЫРЗАЕВ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!