Бүгінде жастар қоғамның қозғаушы күші ретінде озық идеяларымен қаруланып, еліміздің дамып, өркендеуіне үлес қосуда. Мақтанарлық жайт, барлық өңірде жастар белсенділігі күшейіп келеді. Жастар әлеуметтік және қоғамдық өмірдің бел ортасынан табылып жүр.
Жастарға айрықша көңіл бөлген мемлекет табысқа жете алатыны сөзсіз. Сондықтан да елімізде жастарды жалпы қоғамдық үдерістерге қосу мақсатында ынталандыру шаралары іске асырылуда. Жастарға жағдай жасап, қажетті қолдау көрсету – алға қойған нақты мақсаттың бірі. «Бүгінгі заман, болашақ білімдіге тиесілі» дейміз. Осы тұрғыда ел сенімін ақтайтын жас ұрпақтың білім алуы мен жұмыспен қамтылуы үшін күш біріктіре жұмыс істеген жөн. Дегенмен бізді алаңдататыны, не жұмысы, не оқуы жоқ жастар. Оларды бүгінде маргинал немесе NEET санатындағы жастар деп айтады.
Сонымен NEET санатындағы жастар не істеп жүр? Алдымен «маргинал» сөзіне түсінік бере өтсек. Бұл сөздің мағынасын білу үшін филология ғылымдарының кандидаты, ҚМУ профессоры Аман Абасиловке хабарласқан едік.
– Ғылым тілінде айтсақ – маргиналдар, қазақша айтсақ – мәңгүрттер деп аталады. Олар аралықта қалып қойғандар, оларда ешқандай қасиет жоқ деп айтуға болады. Сонымен қатар «маригинал» қоғамда қалыптасқан құндылықтар мен идеяларды мойындамайтын, оқшау адам және өзіндік пікірі жоқ» деген де түсінік бар.
Бүгінде маргинал жастар деген сөз қалыптасты. Жастарға бағытталып айтылған сөздің де мағынасын осылай ашып айтуға болады. Яғни олар алдарына мақсат қоя алмайды. Қолы бос, уақыты көп. Әркімнің сөзіне еріп жүре береді. «Бөлінгенді бөрі жейді», – деген мақал бекер айтылмаған. Жастарды әр түрлі санатқа бөлгеннен ештеңе ұтпаймыз. Елімізде тұрақтылық болуын қаласақ, жастардың болашағын ойлаған жөн. Сондықтан да жұмыссыз жүрген жастарды қандай да бір ортаға бейімдеп, жұмыс істеуге ынтасын арттыру қажет. «Жұмысы жоқтық, тамағы тоқтық, аздырар адам баласын» деген. Қоғам азбасын десек, жастардың жұмыссыз жүруіне жол бермеген дұрыс, – дейді ғалым.
NEET санатына «оқуға, еңбектенуге, ізденуге құлықсыз, саяси және азаматтық белсенділігі төмен, жауапкершілікті мойнына алып, белсенді өмір сүруге ниеті жоқ жастардың жалпы жиынтығы» деп түсініктеме берген. Бүгінде мұндай жастардың көбеюі қоғам дамуына кері әсер етеді. Дамушы елдерде осындай санаттағы жастар санын азайтуды көздейді. Сондықтан да Президент NEET жастар статистикасын жылына кем дегенде 1 пайызға азайтуды тапсырды.
Зерттеулерге сүйенсек, жалпы оқумен, жұмыспен қамтылмаған жастардың жеті түрі бар. Бірінші топтағылардың білімі мен тәжірибесі бар, бірақ ынтасы жоқ. Екінші топқа жалғызбасты аналар мен бала күтімінде отырған әйелдер кіреді. Оған қоса ерте жастан ана атанған қыздарды да осы топқа жатқызады. Ал фрилансерлер үшінші топқа, ауыл жастары төртінші топқа жатады. Ауыл жастарының білігі мен тәжірибесі жоқ, сондықтан қара жұмысқа тартылады. Денсаулығына байланысты жұмысқа орналаса алмайтын мүмкіндігі шектеулі жандарды да NEET санатына топтайды. Алтыншы топқа оқуын жалғастыруға ниеті бар, алайда мүмкіндігі жоқ мектеп түлектері мен әлеуметтік жағдайы нашар отбасы жастарын қосады. Ал жетінші топта есірткі мен ішімдікке тәуелді, бұрын түрмеде отырған, бейімдеу мен оңалтудан өтіп жатқан жастар жинақталған.
«Қасіретті қаңтар» оқиғасында бой көрсеткен жандардың басым көпшілігі жастар екені айқын. Міне, дәл осы оқиғаға маргинал жастар қатысты деген пікір қалыптасты. Яғни істейтін жұмысы жоқ, өзімен өзі жүрген жастардың мұндай оқиғада бой көрсетуіне не себеп? Не оқуы, не жұмысы жоқ жастарды қоғамнан бөлшектеп жүрген жоқпыз ба?
– Жалпы маргиналды жастарды Neet санатындағы жастар дейміз. Яғни олар өздерін қоғамнан алшақ ұстайды. Өзімен өзі жүрген жастардың мұндай оқиғаға қатысуына біріншіден жұмыссыздықтың әсері дер едім. Көп жастар өздері қалаған мамандықты бітіріп, сол мамандық бойынша жұмысқа орналаса алмай жатады. Соның кері әсері қоғамда осы тектес жастардың көбеюіне әкеледі. Осы орайда жастар орталығында «Бос орындар жәрмеңкесін» ұйымдастырып, жұмыссыз жастарды шақырамыз. Шараны ұйымдастырған кезде Жастар денсаулық орталығының психологтарымен бірлесіп психологиялық ойын түрлері немесе тренингтер ұйымдастырамыз. Яғни оларды қоғамнан бөлектемей, бейімдеу жұмыстары жасалады. Әрқайсысымен психолог мамандар сөйлесіп, қоғамдық шараға қатысудың, жұмыс істеудің маңыздылығын түсіндіреміз. Жұмысқа тұруға мүмкіндіктерін қарастырамыз, – дейді облыстық жастар ресурстық орталығының психолог-кеңесшісі Гүлнұр Сәдуақасова.
Байқап отырсақ, қазіргі уақытта жұмыссыздар қатары аз емес. Бір бағытта ғана пікір қозғағанымыз жөн болмас. Мәселен, жастар орталықтары түрлі шаралар ұйымдастырып жатқанын көреміз. Алайда олардың барлығына тек өз саласында көзге көрініп жүргендер қатысатын секілді. Ал жұмыссыз жастармен кім байланыс орнатуда? Жастар орталықтары маргинал жастармен жұмыс істеуге, оларды түрлі іс-шараға қатыстыруға құлықты ма? Осы мәселе тұрғысынан зерттеп көрдік.
Талғат Тілес, облыстық «Жастар ресурстық орталығы» КММ-нің директоры:
– Бүгінде облыстық жастар ресурстық орталығы тарапынан жастардың бос уақытын тиімді өткізу мақсатында бірқатар шара тұрақты ұйымдастырылуда. Атап айтар болсақ, мәдени-спорттық, танымдық, ғылыми түрлі бағытта өткізіліп келеді.
Үздіксіз іске асырылған жобаларды бағамдау барысында жаңа идея туындап, NEET санатындағы жастарды қоғамға бейімдеу, әлеуметтендіру мақсатында «Тәлімгерлік» жобасы жүзеге асуда. Басты мақсат – сандық көрсеткішке емес, сапаға қол жеткізу.
Жастарымызды толғандыратын мәселелер баршамызға айқын. Проблемалар нақтыланған, шешуге мүмкіндік бар. Тәлімгерлердің тынымды жұмыстарының арқасында 110 жас уақытша жұмыспен қамтылды.
Барлық деңгейдегі жастар ресурстық орталықтарының бастамасымен ұйымдастырылған үй-үйлерді аралау барысында жастардың әлеуметтік санаттары анықталып, бетпе-бет ақпарат алмасу процесіне арнайы әзірленген сауалнама бойынша ерікті түрде 87100 жас қамтылды. Мемлекеттік мекемелердің ұсынған (тоқсандық) 11406 жастың тізімі жинақталды.
Сондай-ақ 2 жастың орта арнаулы оқу орындарына оқуға түсуіне ықпал еттік. Мүмкіндігі шектеулі 2 жастың мемлекет тарапынан бөлінген қайтарымсыз грантты жеңіп алуға алғашқы қадамдар жасалды.
Әліби Басаров, «Qosyl» жастар орталығының директоры:
– Адамдарға көмек көрсету үшін бай болу міндетті емес, қайырымды болу жеткілікті. Бұл – Қызылорда қаласы жастарының басты ұстанымы. Бойында қайрат пен жігері бар жастық шақта өңір өркендеуіне үлес қосуды мақсат еткен жастардың арнасы бүгінде бір арнаға тоғысқан. QOSYL жастар ресурстық орталығында олар өз идеяларын жүзеге асырады. Біздің орталықта кез келген жасқа әркез қолдау зор. Жұмыссыз жастар түрлі мәселе бойынша кеңес сұрап келеді. Біз әрдайым қолұшын беруге дайынбыз. Сонымен қатар осы мақсатта үнемі жұмыс атқарылуда. Яғни мұндай санаттағы жастар қоғамнан бөлшек қалған емес. Керісінше, оларды қоғамға бейімдеу мақсатында түрлі шараларға шақырамыз.
Қызылорда қаласында 68 705 жас болса, оның ішінде қазіргі таңда NEET санатында барлығы 1 896 жас бар. Аталған жастарды әлеуметтендіру мен жұмысқа орналастыру мақсатында жұмыспен қамту орталығымен бірлесіп ақпан айында А.Тоқмағамбетов атындағы мәдениет үйінде бос жұмыс орындарының жәрмеңкесі өткізілді. Жәрмеңкеге 500-ден аса бос жұмыс орындары ұсынылып, жұмыссыз NEET санатындағы 200 жасты осы шара арқылы жұмыспен қамту жұмыстары жүргізілді.
Жыл басынан бері облыстық жастар ресурстық орталығының бастамасымен Тасбөгет кенті мен Титов елді мекендерінде «Мүмкіндіктер алаңы» шаралары мен жұмыспен қамту орталығымен бірлесіп 2 мәрте бос жұмыс орындарының жәрмеңкесі өткізілді. Қазіргі кезде жұмыспен қамту орталығы арқылы жұмыссыздар тізіміне тіркелген жастар саны – 1836.
Қызылорда қалалық жастар ресурстық орталығы қала көлеміндегі бос жұмыс орындарының тізбесін әлеуметтік желілер «Jumys.Bar» аккаунты арқылы ақпараттық жұмыстар жүргізуде. Мемлекеттік бағдарламалар мен жобаларды насихаттауға бағытталған 5 тікелей эфир, телеграмм арнасында 70 пост жарияланды.
Сонымен қатар жыл басында қала жастарына арналған «Qosyl.Kenes.Bot» телеграмм бот іске қосылып, бот арқылы 4 500 жас кеңес алған. Қала көлемінде қызыл аймаққа енген мөлтек аудандарды анықтап, жұмыссыз NEET санатындағы жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру, қызығушылығын арттыру мақсатында «Аула клубтары» жұмыстарын ұйымдастыру әлеуметтік жобасы жарияланып, қазіргі таңда Тасбөгет кенті мен Титов шағын ауданында орналасқан мәдениет үйлерінің базасында аула клубтарын құру жұмыстары жүргізілуде. Жоба аясында барлық деңгейдегі мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар жайлы 2000-нан кем емес үнпарақ немесе кітапша әзірленіп, таратылады. Жыл аяғына дейін сала мамандарын тарта отырып 50-ден кем емес кеңес беру шарасын, 6-дан кем емес көшпелі бос жұмыс орындарының жәрмеңкесін ұйымдастыру жоспарда бар.
Біреуге қолұшын созу, қолдау көрсету қанымызға сіңген қасиет. Сондықтан жастар бірігіп, жақсы істердің бастаушысы бола білгеніміз дұрыс. Бұл орталықтың негізгі мақсаты да – осы. Әрбір жастың жетістігі – біз үшін үлкен мақтаныш.
Түйін. Жастар болашақтың жарқын айнасы іспеттес. Елімізде жастардың әлеуетін көтеруге, бастамаларын дамытуға және жаңа бағыттарға жол сілтеуге арналған бағдарламалар көп. Тек мұндай мүмкіндіктерден біз айтып отырған санаттағы жастар қалып қоймаса болғаны. Жастар мәселесіне келгенде, маргинал NEET санатындағы жастарды қоғамға бейімдеуді басты назарға алу керектігін ұмытпағанымыз абзал.
Айтолқын БАТЫРБАЙҚЫЗЫ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!