Бүгінде адамнан көлік көп. Қала ішінде жүйіткіген көліктердің шуылынан құлақ тұнады. Алайда күн ұзаққа қалпынан бір танбайтын осынау тынымсыз қозғалыс кейде жағымсыз жайттарға да әкеліп жатады. Тосыннан келген темір тұлпардың құрбаны болып, кем дегенде жарақат алып, аурухананың жансақтау бөлімінде жататындардың қатары көбеймесе, азайған жоқ. Күнделікті өмірде мұндай жайттарды жиі кездестіргеніміз сонша, етіміз үйреніп барады. Бүгінде жол апатынан қаза тапқандардың арасында жастардың саны басым. Халықтың санын арттырамыз деп жүргенде, қара жолда тепсе темір үзетін, өрімдей жастардан айырылып жатқанымыз өкінішті-ақ…
Иә, қазір жол апатынан қаза тапты деген ақпаратты жиі еститін болдық. Оған бірнеше себепті алға тартуға болады. Бірақ ең негізгі себебі жол жүру ережесіне деген салғырттық, қайда апарары белгісіз жылдамдық болып отыр. Бұған жолдардың сапасыздығы мен жаяу жүргіншілердің айдың-күннің аманында қолдан жасайтын қателіктерін қоссаңыз болады. Заңда белгіленген жылдамдықты місе тұтпай, жоғары жылдамдықпен жүруді әдетке айналдырғандардың кесірінен елімізде, оның ішінде облысымызда жол-көлік апаты жиі орын алуда. Екі күннің бірінде болатын жол үстіндегі қайғылы оқиғадан талай адамның өмірі үзіліп, аман қалғаны ауыр жарақатынан орнынан тұра алмай, арбаға таңылып, мүгедек болып қалуда.
Шынында, жол бойындағы қасіретті жағдайлар азаяр емес. Әсіресе кейінгі кезде жастардың қателікке жол беруі жиілеген. Статистика солай дейді. Құзырлы органдар жол апатынан қаза болғандардың саны артып келе жатқанын айтып жыл сайын дабыл қағады.
«Осы жылдың төрт айында кәмелет жасына толмаған жасөспірімдердің кінәсінен 35 жол-көлік оқиғасы тіркелді. Салдарынан 4 жасөспірім жол апатынан қайтыс болып, 70 жеткіншек түрлі дәрежеде жарақат алды. Есепті кезеңде республика жолдарында жасөспірімдердің қатысуымен жалпы саны 796 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Жол-көлік апатынан 42 жасөспірім өмірімен қош айтысса, 957-сі жарақат алған. Зардап шеккен балалардың жартысынан астамы жолаушылар болса, қалғаны – жаяу жүргіншілер», – дейді Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Жандос Мұратәлиев.
Ал «Egemen Qazaqstan» газетінің тілшісі Табиғат Мұсылманқұл басылымға жариялаған кезекті мақаласында жаға ұстатарлық мынадай дерек ұсыныпты.
«Еліміздегі әрбір бесінші бала жол-көлік оқиғасынан зардап шегеді екен. Жалпы алғанда жыл сайын 200-ге жуық жасөспірім жол үстінде бақилық болып, 3 мыңнан астамы түрлі дәрежедегі дене жарақатын алып жатады» – дейді ол ақпаратында.
Расында, қазір жол апаты салдарынан көз жұмып жатқандар жетерлік. Биыл қыс мезгілінде Батыс Қытай – Батыс Еуропа жолында үлкен жылдамдықпен келе жатқан жеңіл көлік жүк көлігіне соқтығысып, ішіндегі барлық адам тіл тартпай кеткенін естідік. Ал осыдан бірнеше ай бұрын Назарбаев даңғылында «Приора» көлігі бағдаршамның адамдар үшін жасыл жанып тұрғанына қарамастан жаяу жүргіншілер жолымен өтіп бара жатқан мектеп оқушысын қағып кеткенін көзбен көрдік. Соққының қатты болғаны сонша, оқушы қыз аспанда бірнеше мәрте айналып барып, жерге құлады. Ол көрініс көзбен көрген адамның санасына жүк түсірерліктей еді. Хош, жылдамдықты асырып, діттеген жеріме тез жетем деп адам өмірін қиятындар аз емес. Қорқыныштысы да сол, қазір көлікке не таксиге міне қалсаңыз, иманыңызды үйіріп отырасыз. Өйткені осындай көз көрген, құлақ естіген жайттар санамызда «жаңғырып» тұрады.
Осы тұста бір мысал келтірейікші. Өзіміз күнделікті таксиге мінеміз. Бірақ бейнебақылау орнатылмаған жерлерде таксистердің арқаны кеңге салып, «газды» түбіне дейін басатынын көріп жүрміз. Межелі жерге тез жетіп, келесі бір тапсырысты орындау үшін тар жолда киіп-жарып, асығады да жүреді бұлар. Нәпақасын табу үшін шығар мұның бәрі, әйткенмен заң бәріне ортақ. Ал «адам өмірі – мемлекеттің басты қазынасы». Сондықтан біздің елде осы жайттар кемшін түсіп жатқандай көрінеді кейде.
Қазір елімізді былай қойғанда, біздің облыстың өзінде жағдай мәз емес. Мақаланы жазу барысында облыстық полиция департаментіне хабарласқан едік. Департаменттің баспасөз қызметінің мәліметінше, 2021 жылы облыс аумағында 107 жол-көлік оқиғасы болған. Ал апат салдарынан 141 адам жарақат алып, 24 адам қаза тапқан. Биылғы дерек те көңіл көншітерлік емес. Әлі жылдың белуарынан аспасақ та, облыс көлемінде апатты жағдайлардың саны артып, адам шығыны көбейген. Нақтырақ айтсақ, алғашқы төрт айдың өзінде 117 жол көлік оқиғасы орын алып, 145 адам жарақат алған. 40 адам ажал құшқан.
Мына ақпараттарға қарап, жол қауіпсіздігіне көп кесірін тигізетін жүргізушілердің жүгенсіздігі екенін анық аңғаруға болады. Жоғарыда айтқанымыздай, жылдамдыққа жылдамдық қосып, асығып жүретін көлік иелерінің көбіне патрульдік кезекшіліктер мен бейнебақылау камералары жоқ жерлерде өрескел ереже бұзатынының әсері бұл.
Осындай келеңсіздіктердің салдарынан ауруханаға түскендер де көп. Солардың бір бөлігінің санын білмекке, облыстық көпбейінді аурухана директорының орынбасары Алмас Әбілпаттаға хабарластық.
– Былтыр облыстық көпбейінді ауруханаға жол-көлік оқиғасымен 624 адам түсті. Соның 148-і жатқызылды. Оның ішінде 13 адам госпитализацияланып, алтауы жағдайларының ауырлығына байланысты әртүрлі жарақаттарымен реанимация бөліміне жатқызылды. Жалпы 2021 жылы 5 адамның жарақаты ауыр болып, бақилық болды. Ал биыл жол апатымен 170 адам ауруханаға түсіп, оның 44-і жатқызылды. 3 адам қайтыс болды, – деді облыстық көпбейінді аурухана директорының орынбасары Алмас Әбілпатта.
Мына сандар расында жантүршігерліктей ғой. Соңғы мәліметтерге сүйенсек, биылдың өзінде тәртіп сақшылары Қазақстан бойынша жол қозғалысы ережелерін бұзудың 3,8 миллион дерегін тіркепті. Оның 68 проценті жылдамдықты шектен тыс асыруға байланысты. Бұл дегеніміз, елімізде әрбір екінші жүргізуші аса жоғары жылдамдықпен жүйткитінін білдіреді. Қателік қайда жатыр десеңізші…
Қала ішінде зуылдайтын автокөліктер жайында тұрғындармен тілдескен едік.
– Біздің қалада көлік жүргізушілер жүгенсіз кеткен. Таксистер бар, қарапайым жүргізушілері бар, көбі жоғары жылдамдықпен жүреді. Жаяу жүргінші жолынан қорқып, әрең өтесің. Жүзбен келіп, қасыңа келгенде барып, тежегіш басады. Айдың-күннің аманында, ішпей-жемей, адам қағады. Қаншама адам қаза тауып жатыр, мүгедек болып жатқаны қаншама? Таксисті былай қойғанда қоғамдық көліктер де бір-бірімен жарысып жүреді. Билік тарапынан бақылау аз ба, білмеймін, әйтеуір әлеуметтік желіден де, таныстарымыздан да «біреуді қағып кетіпті, біреуді басып кетіпті» дегенді естиміз. Мұндай бассыздықты құзырлы органдар тежеу керек қой, – дейді қала тұрғыны Сәуле Сағиқызы.
Қыж-қыж қайнаған қала тіршілігі бір сәтке де тоқтамасы анық. Ал қала орталығы нағыз қозғалыстың мекені.
– Мен осы Мұратбаев көшесінің тұрғынымын. Бұл жерде таңның атысы, күннің батысы көлік тоқтамайды. Наурыз айында Шүкіров қиылысында «Мерседес» көлігі жаяу жүргінші жолынан өтіп бара жатқан бір қызды көз алдымда қақты. Абырой болғанда тежегішті басып үлгерді, қыз да қатты жарақат алмады. Құдайдың құтты күні көлік соқтығысын көреміз. Бәрі асығыс әйтеуір. Жылдамдықты асыратындар көп қазір. Бағдаршам жанса да, әуелі қатты жылдамдықпен көлік келе жатқан жоқ па екен деп қарап алатын күйге жеттік. Бейнебақылау жоқ жерлерде тіптен қатты жүреді жүргізушілер. Бізге бақылауды күшейту керек. Әйтпесе, өзге облыстарға шығып жүрміз ғой. Қаққан қазықтай жаяу жүргінші өтетін кезде тұра қалады, – дейді қала тұрғыны Ермек Бөкейхан.
Бәрін айт та, бірін айт, бүгінде жол-көлік апатынан туындаған өлім-жітімнің саны азаяр емес. ІІМ-нің мәліметіне сүйенер болсақ, ең жиі тіркелетін жол апаты жаяу жүргіншілерді қағып кету екен. Кейінгісі көліктің аударылуы, содан соң жолдың қарсы бетіне шығып кетіп, соқтығысу. Тағысын тағы.
Көп жол-көлік апатының негізгі себебі – жылдамдықты шамадан тыс арттыру. Өйткені орташа 50-60 шақырым жылдамдықпен зырғып келе жатқан жүргізуші қандай жағдайда болсын, алдынан адам шыға қалса, тежегішті басып та, тоқтап та үлгереді. Ал қаға қалса, соққы соңы өлімге жеткізетіндей болмайды. Ал 70-тен жоғары жылдамдықтың соңы кейде орны толмас қайғыға апарып жатады. Көбіне қала ішінде, алыс-жақын аудандарға шығатын такси жүргізушілері жол ережесін жаяу жүргіншілер де бұзатынын айтады.
– Такси болып қызмет етіп жүргеніме 8 жылға жуықтады. Талай оқиғаның куәсі болдым. Жылдамдық асырам деп қолдан апат жасайтындарды да кезіктірдік. Бірақ бәрін таксистерден көре беруге де болмайды. Жаяу жүргіншілердің тәртіпке бағынбауынан болатын жол апаттары да аз емес. Жолға арнайы салынған белгіден өтпей, белгіленбеген жерден кесіп өтіп, көліктің алдынан жүгіріп шығады адамдар. Кейде тіпті бағдаршамға қарамай өте шығады. Осылай ереже бұзған соң апат болады да, – дейді такси жүргізушісі Мұратбек Сейілханов.
Тағы бірнеше такси жүргізушілері осы мағыналас пікір білдірді. Жалпы қос тарапты сараптап, өзіміз көзбен көрген жайтты електен өткізіп, статистиканы ақтарып, ашық ақпарат көздерін қарап, түйгеніміз жол апатына түрлі жайттар себеп болады. Мәселен, жүргізушінің мас күйінде көлік айдауы, әртүрлі мезгілдердегі ауа райының қолайсыздығы, жолдың сапасыздығы, көліктің сын беруі сынды мәселелер де бар. Алайда жылдамдықты асыру ең жиі болатын қателік. Оны полиция мамандары жоққа шығармайды.
Сөз соңы. Төтесінен келген ажалға ешкім қарсы келе алмасы анық. Тек адамның мезгілсіз өмірден өтуіне темір тұлпар тізгіндеген кейбір жүргізушілердің себеп болуы қазіргі қоғамға ауыр соғып тұр. Талай отбасыны «сең соққандай» есеңгіретіп тұрған да осы жылдамдықтан болған жол апаты. Жоғарыда айтылған пікірлер секілді әркім әр жайтты алға тартады. Дегенмен жол мен бағдаршам қойылып, бейнебақылау камералары орнатылар, тәртіп сақшылары да бақылар. Алайда жылдамдықты асыратын автокөлік жүргізушілері түзелмесе, жол апатын азайту оңай болмайтын іспетті. «Жол мұраты – жету» болғанымен, біздіңше, сол мұратқа жылдамдықты арттырмай-ақ жетуге болады.
Ақтілек БІТІМБАЙ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!