Алда үлкен саяси науқан. Бұл сайлаудан халық үміт күтіп отыр. Президент сайлауы әділ өтеді әрі оған лайықты үміткер сайланады деп сенеді. Кезектен тыс президент сайлауы қарсаңында тәуелсіз «Бақыла» қоғамдық қозғалысы құрылды. Мұндағы мақсат – азаматтардың дауысының бұрмаланып кетпеуін, ұрланбауын, қоқыс жәшігінде жатпауын қадағалау. Сонымен қатар бақылаушының құқығын қорғау – назарда. Қазіргі таңда бүкіл ел аумағында қозғалыс мүшелері жұмыс істеуде. Біз Қызылорда облысы бойынша бақылауды үйлестіруші Талғат Меңдібаймен қоғамдық қозғалыстың негізгі жұмыстары жөнінде сұхбат жүргізгенді жөн көрдік.
– «Бақыла» қоғамдық қозғалысы жөнінде толығырақ тоқталсаңыз…
– Қоғам кезектен тыс Президент сайлауының ашық әрі әділ өткенін қалайды. Сондықтан осы мақсатта «Бақыла» қоғамдық қозғалысы республикалық деңгейде жұмысын бастады. Көптеген бақылауда тәжірибесі бар Дос Көшім, саяси мәселелерді талдап жүрген Асхат Хасанғали секілді азаматтар бірлесіп, республика көлемінде осы қозғалысты қолға алды. Жалпы бұл қозғалыстың жұмысы 20 қарашада болатын кезектен тыс Президент сайлауында бақылау жасау. Бақылау жасау дегеніміз белгілі бір деңгейде демократиялық қоғамның көрсеткішін көрсетеді. Өйткені бізде еріктілік негізде бақылаушылар қатысып, сол жерде құқық бұзушылықтар орын алып жатса соны тіркейді де әрі қарай мәлімдеме жасайды. Ол мәлімдеме сәйкесінше ұсыным хат болып беріледі. Қозғалыс қазіргі таңда 26 қала бойынша жұмыс істеп жатыр. Республикалық штаб бар. Әр қалада өзінің штабтары бар. Қаладағы ашық сайлау учаскелерін қамтиды. Қозғалысқа бірнеше үкіметтік емес ұйымдар ерікті негізде қосылған. Біздің мақсат – сайлаудың шынайы өтуіне атсалысу.
– Бақылаушылар институтын дамыту – үлкен жауапкершілік. Бұл қозғалысқа қызығушылық танытып жатқандар көп пе?
– Иә, біз әлеуметтік желіге «бақылаушыларды іздейміз» деп жарияладық. Қазақстан бойынша 6 мыңға жуық бақылаушыны оқыту жоспарлаған. Сол тарапта біраз адам кері байланыс жасап, хабарласты. Қызығушылық танытқан азамат көп. Бақылаушылардың жасына шектеу жоқ, 18 жастан асса болды. Алайда басымдық жастарға беріледі.
Қызылорда қаласында 99 сайлау учаскесі бар. Солардың әрқайсысына бір-бір адамнан қоюды жоспарлап отырмыз. Оларды оқытамыз. Көбіне жастардың қызығушылық танытуы қуантады. Өйткені жастар – қоғамның күші.
Ескеретін жайт, бақылаушыларға қаржы төленбейді, тек қана саяси тәжірибе мен азаматтық қоғамды дамыту мүмкіндігін береді.
– Бақылаушыларды даярлау жөнінде айтып өтсеңіз…
– Белгілі саясаттанушылар мен қоғам белсенділерінен құрылған ұйым тәуелсіз бақылаушыларды оқытып, сайлауға дайындайды. Оқыту курсы бүкіл ел аумағында офлайн және онлайн түрде өтеді. Дәрісте сайлау процесі жайлы толық түсіндіріліп, құқықтық білім беріледі.
Ең алдымен қалаға жауапты үйлестірушілерге, Дос Көшім ағамыз бақылаушылар жайлы сабақ өтті. Бақылаушылар даярлау шағын комплектілі класс секілді бөлініп өтеді. Бақылаушылардың құқықтары, олар қандай алгоритмдер жасайды? Мысалы, таңғы 6-00-ден кешкі сағат 20-00-ге дейін бақылаушы орнында отыру керек. Оның арасында түскі асын ішіп алуға, учаскесіне дауыс беріп қайтуға құқылы. Сондықтан да бақылаушылар даярлау біздің қалада қолға алынуда.
– Бақылаушылардың құқықтары мен міндеттері қандай?
– Бақылаушылар қандай да бір партияға мүше болмауы керек. Қозғалыс кандидаттарды қолдамайды, мақтамайды немесе даттамайды, процесті бейтарап бақылайды.
Бақылаушының құқықтарына тоқталып өтсек, ол таңғы 6-да келіп отыруы керек. Сол жердегі сайлау учаскесінің басшысымен танысып, өзінің жолдамасын көрсетеді. Тек қана отырып бақылайды. Оның құқығы сайлау жәшігінің дұрыс тұруы, сайлау учаскесінде белгілі бір кандидаттың суретінің тұрмауы, барлық кандидаттың есімі біркелкі жазылуы деген секілді мәселелерге көңіл аударады. Сонымен қатар сайлау барысын бақылаушы өзінің күнделігіне жазады. Қандай құқық бұзушылықтар, тәртіптер бұзылғаны жөнінде. Бұл жерде бірнеше партияның бақылаушылары, ерікті бақылаушылар, тәуелсіз және шетелден келген бақылаушылар барлығы бірге жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеті – сайлаудың шынайы өтуін қарау, заңсыздықтарды тіркеу, азаматтардың таңдауының бұрмалануына жол бермеу. Яғни сайлауда әр азаматтың таңдауына құрметпен қарап, берілген дауыстың тиісті жерге жетуіне атсалысу. Бұл – тәуелсіз бақылаушылардың басты позициясы.
– Сұхбатыңызға рақмет.
Әңгімелескен Айтолқын АЙТЖАНОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!