Сағадат Нұрмағамбетов адамгершілігімен, талапшылдығымен, дарындылығымен, өмірлік және кәсіби тәжірибесімен, көрегендігімен, феноменальды жадымен, жоғары жауапкершілік сезімімен, оптимизммен және, әрине, әскери қабілеттілігімен, әскери істерді жақсы білуімен ерекшеленді. Ол Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құруға және дамытуға бар күш-жігерін салды.
Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов 1924 жылы 25 мамырда қазіргі Ақмола облысы, Ақкөл ауданы, Еңбек ауылы, Трудовое ауылында дүниеге келген. Ол ата-анасынан ерте айрылады.
Сағадат Нұрмағамбетов интернатта оқыды, кейін клуб қызметкерлері мектебіне түсті. Колхозда оқу үйінің меңгерушісі болып жұмыс істеген. Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда алғашқы күннен-ақ майданға аттануға құлшыныс танытып, бірақ 17 жасында военкоматқа старшина болып қалдырылған ол 1942 жылы Түрікменстандағы әскери училищеге жіберіледі. Оқуды бітіріп, 1943 жылдың сәуір айынан бастап 1945 жылдың мамыр айына дейін 301-ші 1052 атқыштар полкінің құрамында пулемет взводының командирі, пулемет ротасының командирі, атқыштар батальонының командирі болып майданда шайқасты. Краснодар өлкесін, Украинаны, Молдованы, Батыс Белоруссияны, Польшаны азат етуге қатысты.
1945 жылы 27 ақпанда Польша аумағында жаудың қатты бекінген қорғанысын бұзып өту кезінде қолбасшылықтың жауынгерлік тапсырмаларын үлгілі орындағаны, ерлік пен қаһармандық көрсеткені үшін оған 20 жасында Кеңес Одағының батыры атағы берілді. Кеңес Одағы және «Алтын Жұлдыз» орденімен марапатталды.
Сағадат Нұрмағамбетовтың батальоны гитлерлік рейх канцлериясының ғимаратын басып алуға қатысты. Жеңістен кейін батальон жеке құрамы республикалық маңызы бар маңызды нысандарды қорғау бойынша тапсырмаларды орындады. Ерлігі үшін Сағадат Нұрмағамбетов 1945 жылы сәуірде екінші «Алтын Жұлдыз» медаліне ұсынылды. Бірақ оның орнына майор Нұрмағамбетов Қызыл Ту орденімен марапатталды.
Жеңістің мән-маңызы туралы кейінірек «Естелікте тыныштық жоқ» кітабында былай деп жазады: «Өткен соғыстың тағылымы бізге көп нәрсені үйретті. Ең бастысы, аға ұрпақтың жеңіске жеткенін бағалау. Бүгінгі жастар өзінің әскери дәстүрін сақтап, бейбіт жолдармен алға ұмтылуы керек. Мен де барлық майдангерлер, барша адал адамдар сияқты 1945 жылдың мамырынан бері бұл туралы ойлауды тоқтатқан емеспін…».
С.Нұрмағамбетовтың қаламынан «Отпен бетпе-бет», «Менің майданым», «Отты жылдардан егеменді әскерге дейін» атты естелік кітаптары да шықты. Оларда автор соғыс жылдарындағы оның қалай болғанын, бар шындықты бізге жеткізіп, әрқашан қырағы болуға үйрететін тарих тағылымдарына ой салады. Бұл басылымдардың барлығын ҚР Тұңғыш Президенті кітапханасының кітап қорынан табуға болады.
Сағадат Нұрмағамбетов 1946 жылдың маусымынан 1949 жылдың қарашасына дейін М.И.Фрунзе атындағы Әскери академияда оқыды. Оқуды бітіргеннен кейін әртүрлі штаттық және командалық лауазымдарда қызмет етті: штабтың жедел бөлімінің аға офицері, Түркістан әскери округі, командир мотоатқыштар полкі, мотоатқыштар дивизиясының штаб бастығы, Қазақ КСР Азаматтық қорғаныс штабының бастығы, қайтадан Орта Азия әскерлері қолбасшысының орынбасары әскери округі, Оңтүстік күштер тобы қолбасшысының бірінші орынбасары (Венгрия). Осы уақыт ішінде С.Нұрмағамбетов екі рет КСРО Қарулы Күштері Бас штабы академиясының курстарында оқыды.
1989 жылы аудан тарағаннан кейін С.Нұрмағамбетов Қазақ Қоғамдық кеңесінің төрағасы болды. Соғыс, еңбек және Қарулы Күштер ардагерлерінің республикалық кеңесі және бір мезгілде Жоғарғы Кеңес Комитетінің, Қазақ КСР Қарулы Күштер ардагерлері мен мүгедектерінің істері жөніндегі төрағасы болды. 1991 жылғы қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен С.Нұрмағамбетов Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы, 1992 жылғы мамырда Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі болып тағайындалды. Сағадат Қожахметұлы қазақ әскері үшін көп еңбек сіңірді. Оның бастамасымен елде әскери кадрларды дайындау қолға алынды, қазіргі Қарулы Күштердің берік іргетасы жауынгерлік дайындыққа үлкен мән берді.
1995 жылдың қарашасында С.Нұрмағамбетов армия генералы шенімен зейнеткерлікке шықты, одан кейін Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі қызметін атқарды. 1971-1994 жылдары Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып бірнеше рет сайланды. Сағадат Қожахметұлы өзінің әскери жолы мен Қарулы Күштер қатарындағы көп жылғы қызметі туралы «Отпен бетпе-бет», «Менің алғы шебім», «Естелікте тыныштық жоқ» атты кітаптарында сөз етті. Сағадат Нұрмағамбетов 2005 жылы 9 мамырда Нью-Йоркте екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуының 60 жылдығына арналған БҰҰ Бас Ассамблеясының пленарлық отырысында сөз сөйледі.
Сағадат Қожахметұлы 2013 жылы 24 қыркүйекте 90 жасқа қараған шағында дүниеден өтті. Әйтсе де оның артында мол мұра қалды. Қазақ тарихында есімі алтын әріптермен жазылды. Батырға табысталған көптеген орден-медальдар – оның ерен ерлігіне деген зор құрмет. Мұнан бөлек, Астана, Алматы, Донецк қалаларының құрметті азаматы атанды. Елдің көптеген қаласындағы көшелер оның есімімен аталады. Астана, Тараз қалаларында, Гвардейское ауылында және туған жері Ақкөлде оған арналған ескерткіштер орнатылып, оның есімімен мұражай ашылды. Алматыдағы Құрлық әскерлерінің Әскери институтында С.Нұрмағамбетовтың ескерткіші, Сағадат Қожахметұлының бюсті де Мәскеуде, «Поклонная» төбесіндегі Ұлы Отан соғысының орталық мұражайында бар. Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясы шығарған «Соңғы сұхбат» фильмі 2016 жылы Севастополь қаласында өткен «Бірге жеңдік» деректі фильмдер мен телебағдарламалардың XII IFF-інде «Үздік портреттік очерк» номинациясын иеленді.
Сол жылдардың қиындығына қарамастан Сағадат Нұрмағамбетов қазақ әскерінің дамуына зор үлес қосты. Сағадат Қожахметұлы үшін Отан қорғау жай ғана кәсіп емес, бүкіл өмірінің мәніне айналды. Ол әскерге жарты ғасырдан астам уақыт берді. Бүгінде оның шәкірттері қызмет етпейтін, жұмыс істемейтін бірде-бір құрылым жоқ. Ал армия генералы Нұрмағамбетовтың тәлімін алғандар мақтанышпен айтады. Олар өз жетістіктерін батырдың атымен байланыстырады. Оның өмірі мен тағдырының өзі ерлік болғаны сөзсіз. Қазақстанның кейбір қалаларының – республикалық «Жас Ұлан» мектебінің (қазіргі әскери колледж), сондай-ақ Алматы жоғары құрама қару-жарақ командалық училищесі және (қазіргі Әскери институт) көшелерін батыр есімімен аталады.
1999 жылы Астана қаласындағы мемлекеттік және шет тілдерін, әскери пәндерді, сондай-ақ күшейтілген дене дайындығын тереңдетіп оқыту үшін құрылған «Жас Ұлан» республикалық мектебіне генерал Нұрмағамбетовтың есімі берілді.
Қазақстанның тұңғыш Қорғаныс министрі, Кеңес Одағының Батыры Сағадат Нұрмағамбетовтың 100 жылдығына орай оның шағын Отаны Ақкөл қаласында алаң мен ескерткіш орнатылады. Алаңды абаттандырумен Ақмола облысының әкімдігі айналысып жатыр, ал ескерткішті Қазақстанның Қорғаныс министрлігі орнатады. Бұл туралы орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте ҚР Қорғаныс министрлігі Тәрбие және идеологиялық жұмыстар департаментінің басшысы Тілеухан Басқожаев айтты.
Сондай-ақ Астанадағы Сағадат Нұрмағамбетов атындағы көшеге елорда әкімдігі ескерткіш орнатады. Сонымен қатар қазақ курсанттары туралы «Әскери құмырсқа» сериалының түсірілімі аяқталды. Түсірілім Сағадат Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің Әскери институтында өтті. Сериал қазақ курсанттарының өмірін баяндап, намыс пен парыз, Отанға деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік тақырыптарын ашады. Бұл – Кеңес Одағының Батыры мерейтойына тарту. Мәдениет және ақпарат министрлігі бірлесіп армия генералы Сағадат Нұрмағамбетовтың өмірі мен қызметі туралы деректі-биографиялық фильм шығару жоспарлануда. Сонымен қатар «Сағадат Нұрмағамбетовтың туғанына – 100 жыл» пошталық маркасын әзірледі.
2024 жылдың маусым айында Алматыда Құрлық әскерлері Әскери институтының Әли атындағы оқу орталығының базасында Сағадат Нұрмағамбетовты еске алуға арналған «Айбын» халықаралық әскери-патриоттық жастар жиыны өтті. Оған ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттерден, сондай-ақ Әзірбайжан мен Өзбекстаннан командалар қатысты.
Сондай-ақ еліміздің он қаласында Қазақстан Қарулы Күштерінің Мемлекеттік әскери-тарихи мұражайы «Халық жүрегіндегі батыр» атты көшпелі көрмелер ұйымдастырылды.
Қанат ҚЫПШАҚБАЕВ,
Қызылорда «Болашақ» университетінің
жоғары колледжі оқытушысы,
педагогика ғылымдарының
магистрі, педагог-зерттеуші
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!