Еліміздің сот жүйесінде іргелі іс-шаралар, өміршең бастамалар жүзеге асырылуда. Оның бәрі өз бастауын Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт жоспарынан алды. Осы ірі бастама отандық сот жүйесіне тың өзгерістер әкеліп, құқық саласында соны серпіліс болды.
Халықаралық ұйымдардың пікірінше бүгінде соттарымыз қолжетімді бола түсті. Кез келген сотқа көп шығынсыз, бюрократиясыз жүгінуге болады. Сотта істер тез қаралады. Бұрын іске соңғы нүкте қойғанша 2,5 жыл кетсе, енді бір жылдан аспайды. IT-сервис енгізілді. Арыздардың 90%-ы интернет арқылы беріледі.
Өткен жылғы 19 қарашада Елбасының қатысуымен өткен кеңесте сот жүйесінің одан әрі дамуына жаңаша серпін берген және сот төрелігінің сапасын арттыруға негіз болған үш бағыт анықталды. Ең алдымен кадрлар сапасын арттыру. Ол үшін сот жүйесіне білікті заңгерлерді, ғалым-құқықтанушыларды іріктеу, стимул жасау, қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізу, оларды облыстық немесе Жоғарғы сотқа алудың жаңа тетіктерін қарастыру міндеті қойылды. Екінші міндет, судьяларды дауы жоқ істерден босатып, оларды күрделі істерге жұмылдыру, жүктемені азайту. Үшінші, сот процесін артық бюрократиядан тазартып, оны тиімді, ыңғайлы, түсінікті ету жолдарын негіздеу, іске асыру.
Жоғарғы сотта нақты әрі стратегиялық маңызды міндеттерді орындау үшін заңдарға түзетулердің үш топтамасы әзірленді. Жалпы, әзірленген 15 заң жобасының алтауы күшіне енді, үшеуі Парламентте, ал қалғаны Мәжіліске енгізу сатысында.
Жоғарғы сот төрағасының пікірінше, жүктеме мәселесін шешудің ең тиімді жолы – татуластыру институтын дамыту. Дамыған елдерде даулардың 70-80% татуласумен аяқталып жатады. Неге? Өйткені татуласу сотқа қарағанда әлдеқайда тиімді, арзан, жылдам, ыңғайлы. Сотқа жүгіну оларда қымбат әрі ұзаққа созылады.
Дерекке жүгінсек, 16 өңірде татуласу орталығы ашылды. Республика бойынша 46 орталық жұмыс істейді, татуластыру кабинеттері – 1016. Оларда кәсіби медиаторлар, нотариустар, сот орындаушылар, басқа да мамандар бар. Міндет – келіссөз жүргізу, екі жаққа қолайлы, ортақ шешім іздеу және ұсыну.
Өткен жылғы қыркүйектен бері «Отбасылық соттар» жобасы тиімділігін көрсетті. Отбасылық істер бойынша 107 судья жұмыс істейді. Психологтар мен медиаторлар да белсене атсалысуда. Қаралған отбасылық істердің 41 пайызы бітіммен аяқталған.
Тағы бір жоба – татуластырушы судьялар. Олар адамдардың сотқа талап-арызын бермей тұрып, істің анық-қанығына жетуіне, соттағы істердің ұзаққа созылмауына, олардың артық шығынға батпауына көмектеседі. Қазір елімізде 93 татуластырушы судья жұмыс істейді. Олар өздері қараған істердің 55 пайызын бітіммен аяқтап отыр.
Ал өткен жылғы сәуірден бері республикадағы 50 сот ғимаратында фронт-кеңселер жұмыс істейді. Жыл аяғына дейін фронт-кеңселер тағы 100 сотта ашылады. Оларда келушілерге қолайлы жағдай жасалған.
Қазақстан «Жаһандық бәсекеге қабілеттілік» рейтингісінде «Сот жүйесінің тәуелсіздігі» индексі бойынша 2017 жылы – 79-орында болса, 2019 жылы ақпанда – 73-орынға, «Заң үстемдігі» индексі бойынша 2017 жылы – 64-орында болса, 2019 жылы ақпанда – 65-орынға, «Бизнесті енгізу» («Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету») индексі бойынша 2017 жылы – 6-орында болса, 2019 жылы ақпанда 4-орынға тұрақтаған.
Меніңше, сот – әділдіктің бағдаршамы. Көшедегі бағдаршам жол жүрісін реттесе, отандық сот жүйесі қоғам өмірін заңдық тұрғыда реттейді. Себебі адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау соттардың миссиясы. Жұртқа сапалы сот қызметі көрсетілгенде ғана халықтың сотқа деген сенімі артады.
Дәурен ТАЙЫРОВ,
Қызылорда облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының бас маманы
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!