Трендтердің ықпалы: талғам мен таңдау қайда қалды?
Бүгінгі қоғамда трендтен қалмау сәннен гөрі, бас ауруға айналды. Қысқа мерзімде миллиондаған қаралым жинап, қоғам назарын аудартқан видеоларда көрсетілген өнімді адамдар бірер сағатта сатып алып жатады. Мәселен, Дубай шоколады төңірегіндегі видеолар миллиондаған қаралым жинап, бірер ай ішінде әлеуметтік желілерде хит болып, аудиторияны жаулап алды. «TikTok» және «Instagram» қолданушылары тәттіні сатып алған видео мен сурет салып, жарысты. Мақтаса да, даттаса да тренд болған соң барлығы сол тақырыпта жарыса жазды. Соңғы бірнеше аптада жаңа тренд пайда болды. Ерекше қытырлақ, тіл үйірер корейлік «Shine Muscat» жүзімі «TikTok» және «Instagram» әлеуметтік желілердің қаралымы жоғары тақырыптар қатарында тұр. Трендтер тек тамаққа ғана қатысты емес, сонымен қатар киім, тұрмыстық заттар, әндер немесе тіпті қалалар айналасындағы қызу талқылау тудыратын трендтік видеоларды қамтиды. Бұл трендтердің құпиясы неде және олар адам өміріне қалай әсер етеді? Бұл сұрақтар көптеген зерттеуші мен сарапшының назарын аудартуда. Әлеуметтік медиа қолданушыларының назарын өзіне аудартатын трендтердің қалай пайда болатынын және олардың кең таралуына қандай факторлар ықпал ететінін түсіну үшін тақырыпты зерттеп көрелік.
Цифрлы ғасырдың жаңалығы
Трендтер әлеуметтік медиа қолданушыларының белсенділігі және алгоритмдердің арқасында жылдам таралады. Инфлюенсерлер, блогерлер мен компаниялар жаңа өнімді насихаттай отырып, үлкен аудиторияның назарын аудартуда. Ал алгоритмдер өз кезегінде ең көп назар аударатын контентті іріктеп, оны адамдарға кеңінен таратады. Мәселен, Дубай шоколадын алсақ. «FIX Dessert Chocolatier» компаниясы Дубайда алғаш рет жасаған шоколад «Can’t Get Knafeh of It» деп аталды. Бұл ерекше атау шығыстық тәттінің дәмді креміне байланысты қойылса керек. Шығыс тәттілерін жақсы көретіндер осы шоколадты лезде трендтер қатарына қосты. Instagram-дағы хэштегтер миллиондаған пост жинап, бұл трендті әлемдік тағам ретінде танымал етті. Бірақ бұл шоколад әлемге қалай танымал болды? Белгілі «TikTok» блогері Мария Вехераның шоколад жеп тұрған ASMR-видеосы арқылы шоколадтың танымалдығы артып, 56 миллионнан астам қаралым жинады. Дәл осы жарнама арқылы TikTok-тағы видеолардан бастап, «Instagram»-дағы роликтерге дейін Дубай шоколады интернет-сенсацияға айналып, миллиондаған қаралым, лайк және репост жинады. Әлеуметтік желінің ықпалымен адамдар дәмі ерекше тәттіні жеп көруге қатты қызықты. Блогердің ұсынған өнімін адамдар таласа ала бастады. Тағы бір мысал, корейлік «шайн мускат» жүзімі. Бұл Жапонияда 10 жыл бұрын пайда болғанымен, әлемге танымал болуына фудблогерлер ықпал етті. Ерекше түрі мен дәмін айтып, жүзім жеп түскен ASMR-видеосы бұл жүзімді әлемнің көптеген еліне танымал етті. «Shine Muscat» жүзімі Жапонияда өсетін ірі, жылтыр, жасыл түсімен ерекшеленеді. Әлеуметтік желілерде, әсіресе «TikTok» пайдаланушылары осы жүзімнің қытырлақтығын көрсететін видеолармен бөлісуге құштар. «Shine Muscat» Жапония мен Оңтүстік Кореяда шектеулі мөлшерде өсірілгендіктен, салыстырмалы түрде басқа жүзімге қарағанда бағасы қымбат. Жүзім дәмін көріп, әлеуметтік желіде бөліскен тренд тез танымал болды. «Instagram» және «TikTok» сияқты платформалар өнімнің танымалдылығын арттырудың тиімді құралына айналды. Демек, тренд өнімді жарнамалау үшін бе? Әлеуметтік желідегі танымалдылық алгоритімін зерттеп көрелік.
Трендтен қалмайтындар қатары артты
Бүгінде ел трендтен қалмауға тырысып келеді. Мейлі, бұл шоколад болсын, немесе би челленджі болсын, трендтер өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Әлеуметтік желілердің әсерімен трендтер жылдам таралып, үлкен аудиторияны қамтиды. «TikTok», «Instagram» сияқты платформаларда қолданушылар өз тәжірибелерімен бөлісіп, трендтердің танымалдылығын арттырады. Танымал өнімдер тек әлеуметтік желілер арқылы ғана емес, адамдардың пікірі арқылы да таралады. Мәселен, сізге жүзім ұнап, әсеріңізді таныстарыңызбен бөлістіңіз, олар сатып алып, өз ойын басқаларға айтады. Бұл ақпарат тарату алгоритмі деп аталады. Трендтер адам психологиясына да әсер етеді. Адамдар басқалардың жасағанын қайталауға бейім, сондықтан трендтер тез таралып, үлкен аудиторияны қамтиды. «demandsage.com» сайтында жарияланған деректерге сүйенсек, 2024 жылғы жағдай бойынша әлеуметтік желілерді 5,17 миллиард адам пайдаланады, бұл әлем халқының 63,7%-ын құрайды. «Facebook» – 3,07 миллиардтан астам пайдаланушысы бар жетекші әлеуметтік желі. Орташа есеппен алғанда, пайдаланушылар күн сайын әлеуметтік желілерде 2 сағат 20 минут уақыт өткізеді. Бұл деректер әлеуметтік желілердің ықпалын және олардың қазіргі қоғам үшін маңызын көрсетеді. Интернет-сауданың жылдам дамуы бір қарағанда, тиімділігіне байланысты. Сапалы және арзан заттарды сатып алу үшін ешқайда барудың қажеті жоқ, интернетті шолып шығу жеткілікті және бес минут ішінде танымал жұлдыздар мен блогер ұсынған өнімді сілтемеге өту арқылы өнімнің иесі бола аласыз. Маркетплейстердің пайда болуы шопингті әлдеқайда жылдам және қарапайым етті. Бірақ кез келген нәрсенің екінші жағы бар. Кейбір сатып алушылар онлайн-сатып алуларға шын мәнінде тәуелді болғанын байқамай қалады. Тіпті сала дәрігерлері шопоголизмді психикалық бұзылыс деп санайды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының анықтамасына сүйенсек, психикалық бұзылыстарға ойлау, эмоциялық реттеу және мінез-құлықтағы өзгерістер жатады. Көбінесе мұндай бұзылыстар ұзаққа созылған күйзеліспен қатар жүреді. Германиядағы Ганновер медицина мектебінің өкілдері жүргізген зерттеулер мұндай құбылыстардың бәрі шопингке құмар адамдарда кездесетінін көрсетеді. Ондай адамдар танымал блогер жариялаған өнімді не трендтегі затты алуға бейім келеді, соның нәтижесінде тауарлар тез танымал болады.
Әлеуметтік желілердің кең таралуы, оны белсенді пайдалану кәсіпкерлердің өз өнімдері мен қызметтерін тиімдірек жарнамалау және өнімдерін трендке айналдыру үшін қолайлы. Яғни бір өнімнің хит болуы үшін бір аудиторияның қажеттіліктері ескеріліп, блогерлер мен оқырман саны көп парақшаларда жарияланады. Мұнан соң, «Сіз де өз ойыңызбен бөлісіңіз», «Дәмін көрдіңіз бе?», «Пікір жазған адамға сыйлық бар» деген сияқты психологиялық «шабуыл» жасалады, яғни адамның қызығушылығын оятып, сатып алуға ынталандырады. Тіпті өнімді жарнамалау үшін ән де үлкен рөл атқарады. Мысалы, «Барби» фильмі әлеуметтік желілерді жаулап алып, TikTok-та тренд пайда болды. Тик-ток пайдаланушылары әнші Дуа Липаның орындауындағы «Dance The Night» саундтректерінің біріне танымал бидің қимылын қайталайтын бейнелерді жариялады. «Dance The Night» «TikTok»-тағы жалғыз тренд емес. Түпкі мақсаты – кино көруге ынталандыру, би видеоларын түсіру арқылы фильмді жарнамалау және кинотеатрларда билеттерді өткізу, сондай-ақ кино каһармандарының киімдері мен заттарын сатып алуға итермелеу. Әлеуметтік желілердегі вирустық бейнелердің әсері қазіргі уақытта өнімді жарнамалаудың таптырмас құралы. Пайдаланушылар фильмнен көріністерді қайталап, өз бейнелерін жариялаған сайын, олардың достары, жазылушылары бұл фильм туралы көбірек біле бастайды. Нәтижесінде, фильмге деген қызығушылық артып, адамдар кинотеатрларға барып, билет сатып алады. Сонымен қатар фильм кейіпкерлерінің киімдері мен заттары трендке айналып, сұраныс артады. Бұны маркетингтік әдіс деп атайды. Бұл әдіс фильмдерді ғана емес, сонымен қатар басқа өнімдерді де, мысалы, кітап немесе тағамдарды сату үшін қолданылады. Вирустық контент – өнімді танымал ету мен сатуды арттырудың тиімді жолдарының бірі.
Әлеуметтік желінің адам өміріне әсері
Әлеуметтік желілерді шамадан тыс пайдалану ұйқының бұзылуына, еңбек өнімділігінің төмендеуіне ықпал етеді. Әлеуметтік желілерге тәуелділік дәрігерлер арасында әлі де бекітілмеген термин болса да, онлайн байланыс пен тәуелділік, мінез-құлықтың өзгеруі алаңдаушылық тудыруда. «pbs.org» сайтында жарияланған сала мамандарымен сұхбатта әлеуметтік желілердегі жарияланымдар қандай да бір лайк, комментарий немесе репост болған кезде бізді қосымшаға қайта кіріп, уақыт өткізуге тәуелді ететінін алға тартады.
– Біз әлеуметтік желідегі өзара байланысты пайдалы деп есептеуге үйреніп қалдық, – дейді Мичиган мемлекеттік университетінің когнитивтік нейробиологы Дар Меши.
Калифорния мемлекеттік университетінің когнитивтік неврологы Офир Турель әлеуметтік желілерді тексерудің соншалықты қызықты болуының себебін былай түсіндіреді.
– Әр жолы біз басқа біреудің әлеуметтік желілерді қолдануын көргенімізде, миымыз әлеуметтік желілерді жағымды іс-әрекет деп санауға дағдыланады, – дейді Калифорния штатындағы Фуллертондағы университеттің ақпараттық жүйелер мен шешім қабылдау ғылымдары кафедра қызметкері Офир Турель.
Онлайн-шопоголиктер виртуалды себеттеріне не болса, соны салып, маркетплейстерде сағаттап отырады. Әлеуметтік желілердің тұтынушылардың мінез-құлқына әсерін түсіндіретін негізгі теория – американдық психолог Роберт Чалдинидің «Ықпал психологиясы» кітабында сипатталған әлеуметтік дәлелдеу теориясы. Оның мәні – адамдардың әлеуметтік желідеотырған өзгелердің әрекеттері мен пікірлеріне тәуелді шешім қабылдауға бейім екенін көрсетеді. Мысалы, достары немесе таныстары белгілі бір тауарды сатып алса немесе белгілі бір қызметті пайдаланса, өзгелер де сол әрекетті қайталауға бейім болады.
Сондай-ақ маркетологтар психолог Дэрил Бем ұсынған өзіндік қабылдау теориясын атап көрсетеді. Яғни адамдар өздерінің қоғамдағы орнын әлеуметтік желілердегі достары мен жазылушыларының пікірлері негізінде бағалайды. Тұтынушылар өзіне қажетті өнімнің барлығын платформадан іздеп, ондағы пікірлерге сүйенеді, бұл олардың сатып алу мінез-құлқына әсер етеді.
АҚШ-та «Nielsen McKinsey компаниясы» осы тақырып бойынша ауқымды зерттеу жүргізген екен. Интернетті жиі қолданатын адамдардың 60%-дан астамы брендтер туралы әлеуметтік желілер арқылы біледі. Әлемдегі онлайн клиенттерінің шамамен 48%-ы «Twitter» немесе «Facebook» жарнама ұсынысына жауап беріп, тауарды сатып алады. Осыған байланысты ірі компаниялар өз қызметінде ірі платформаларды тауарды ұсыну қызметі ретінде пайдаланады. «Search Engine Watch» сайтында жарияланған «Deloitte» статистикаға сүйенсек, пайдаланушылардың 29%-ы әлеуметтік желілерде тауарды немесе қызметті көрген күні сатып алады екен. Бүгінде әлеуметтік желі – тауарларды жарнамалау және сатуды арттырудың тиімді құралы. Әлеуметтік желілердің трендтері мен вирустық видеолары өнімдерді, фильмдерді және басқа да тауарларды жарнамалау үшін тиімді құралға айналғанымен, уақыт өте келе адамдардың жиі сатып алуы, тәуелділік немесе ониомания артып келеді. Пайдаланушылар танымал контентке қызығушылық танытып, өз тәжірибелерін бөлісіп, өнімнің танымалдығын арттырады. Бұл платформалардың мүмкіндіктері өнімді өткізу, сатылымды арттыруға және аудиторияның назарын аударуға ықпал етеді. Интернет сауданың жылдам дамуы шопоголизм сияқты мәселелерді де туындатып отыр.
Трендтердің пайда болуы және оның қоғамға ықпалы әлі де ауқымды зерттеуді қажет етеді. Алгоритмдер мен блогерлер ықпалымен қажетті тауармен қатар сапасыз да өнім таралып, өмір сүру салтымыз бен талғамымыз өзгеріп келеді. Бұл тек тұтынушылық талғамымызды ғана емес, біздің күнделікті шешімдерімізді де қалыптастырады. Біз трендке еліктеп, жаңа нәрсені көруге ұмтыламыз. Алайда көпшілік трендтердің өз өміріне әсері барын ұмытпаған жөн.
София Хайрулла
Суреттер ашық дереккөзден алынды
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!