«Бар жақсылық балаларға!» Бұл сөз әлі күнге дейін мәнін жойған жоқ. Болашағымыз – балаларға ілгерілі-кейінді жақсылық жасау ұмыт қалған емес. Дегенмен көңіл түсіретін мәселелер де шаш етектен. Бала құқығының табанға тапталатын кезі де аз емес.
Әлеуметтік желіне ашсақ, балаларды ұрып-соғу жөнінде ақпараттан көз алмаймыз. Тіпті жаңа туған сәбиге де ата-анасы қорлық жасап, көшеге тастап кеткенін естіп жүрміз. Қоғамда адамдар неге қатыгез болып барады? Осы сұрақ көптің көкейінде жүр. Балалар жылында балғындарды қорғаймыз деп шешім қабылдағанмен, қорлап жүрген жоқпыз ба?
Рас, бүгінде ата-ана тарапынан зорлық көретін бала да бар. Бұрын да «таяқ та жедік, айқай да естідік» дейді кей кісілер. Ал мамандар бүгінгі бала басқаша деген пікірді айтады. Қалай болғанмен де бала тәрбиесі көпшілікті ойландыру тиіс. Балаға зорлық-зомбылық көрсеткен жанның жазасы қатаң болуы керек. Отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесін Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауында көтерген болатын. Мемлекет басшысы онда тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты жазаны қатайту қажеттігін айтқан еді. Әсіресе балаларға қатысты қылмыстарға қолданылатын жазаны шұғыл түрде қатайтуды тапсырған болатын.
Қазіргі таңда қоғамда болып жатқан зорлық-зомбылық әрекеттері бізді қатты толғандыруы тиіс. Себебі әрбір ата-ана баланың өсіп-өнуіне, тәрбиесіне жауапты. «Баланың теріс қылықтары отбасындағы зорлық-зомбылықты көріп өскеннен басталады», – дейді мамандар. Көбіне тұрмыстағы зорлық-зомбылық құрбаны әйелдер мен балалар болатыны белгілі. Ал мұндай жағдай балаға кері әсерін тигізіп отыр.
Күн сайын қатыгездіктің, зорлық-зомбылықтың күшейіп, жағдайдың ушығып бара жатқанын көз көріп, құлақ естіп отыр. Отбасылық ұрыс-керіс, адамдардың бір-біріне қастандық жасауы азаймай тұр. Бейбіт ел, ынтымағы жарасқан халық болғанымызбен қатыгездік қаптап барады. Үлгілі отбасын құру, жібі түзу жан болу адамның өз қолында емес пе? Олай болса бір-бірімізге қорлық көрсетуге неге асықпыз. Әсіресе, бала мен әйелге.
– «Қамқорлық» дағдарыс орталығына аналар отбасылық, тұрмыстық кикілжіңнен, зорлық-зомбылықтан күйзеліске ұшырап, тығырыққа тірелген соң келеді. Күнделікті күйбең тірліктен де әйелдің жүйкесі сыр береді. Күйзелістегі адам ішіндегі ашу-ызасын, ренішін бірінші кезекте өзінің жақындарынан алады. Сол себепті көптеген аналар балаларына жекіп сөйлеп, қол көтеріп, баласын өзіне бағындырады. Ұрып-соғуды тәрбие құралына айналдырып алған. Соның салдарынан балаға деген махаббат пен сенім жоғалады. Бүгінгі күннің ең өзекті мәселесі осындай жағдайдан туындап отыр. Күйеуіне, отбасына, қоғамға деген ренішін баланы ұрып-соғып ақысын алады. Тіпті баланы өзінің нан тауып жейтін, өмір сүру құралы етіп санайтын аналар кездеседі. Көпбалалы ана болғанмен, бір баласына да дұрыс тәрбие бере алмайтындар бар. Сондықтан да бұл тақырып өте жақсы қозғалып отыр. Өз баласын қалай тәрбиелеу керектігін түсіндіретін жайттар да кездеседі. Себебі олар балаға махаббатпен тәрбие берудің құнды екенін түсінбейді, – дейді «Қамқорлық» дағдарыс орталығының заңгер-маманы Жанар Алтынбасова.
Отбасындағы берекені кетіріп, балаға мән бермей жүрген кісілермен осы орталық мамандары жұмыс жасайды. Баласын ұрып-соғып көндіретін аналар алдымен психологтың кеңесіне жүгініп, түсіндіру жұмыстары жасалады. Қолданыстағы заңнамаларға сәйкес баланың құқықтары, ата-ананың міндеті түсіндіреледі.
Зерттеуге сүйенсек, Қазақстанда ересектердің 75% балаларды тәртіпке салу үшін күш көрсетуге болатынын қолдайды. Көбіне ересектер бұл да зорлық-зомбылықтың түрі екенін түсіне бермейді. Біле білгенге бұл – әлімжеттіктің ең сорақы түрі. Ал әлімжеттік тығырықтан шығармайтынын бәріміз білеміз. Біле тұра осы қадамға баратындар аз емес Мұндай жағдай балаға өмір бойы зиян келтіреді. Сонымен қатар балалық шағында зорлық-зомбылықты бастан кешкен балалардың денсаулығы нашар болып және өзін-өзі бағаламайды екен. Ал зорлық-зомбылықсыз тәрбиеленген балалар ересек өмірде табысты, сенімді және бақытты адам болу мүмкіндігіне көбірек ие. Ғалымдар зорлық-зомбылықтың салдары қатерлі ісік, диабет, депрессия және тағы да басқа ауруларға әкелуі мүмкін екенін айтады. .
– Баланы мүлдем ұрып тәрбиелеуге болмайды. Баланы ұру уақытша ғана қысқа мерзімдегі тиімді шешім. Бірақ одан кейінгі салдары ата-ана үшін де, қоғам үшін де ауыр. Біріншіден, ол бала өзіне сенімсіз, қорқақ болып өссе, екіншіден агрессивті, ашушаң, ренжігіш болады. Сондықтан балаға мейлінше қол көтермеген жөн. Көп жағдайда балаға қол көтеріп, ашулануы шарасыздықтың көрінісі. Себебі баланың кейбір әрекеттеріне қалай реакция көрсететінін білмей жатады. Сол себепті ата-аналарды бала тәрбиесіне барынша жауапты болуға шақырамын. Ата-ана парызы тек баланы дүниеге әкелу емес, сонымен қатар жақсы тәлім-тәрбие беру. Зорлық-зомбылық пен қатыгездік көріністері бар фильмдер мен телебағдарламаларды қарамағанын қадағалаңыз. Балаға тиімді ізгі ниетті мінез-құлықтың үлгісі болыңыз. Оның көзінше ашу-ыза, ашулану, қорлау, ренжіткендерден кек алу туралы сөзге жол бермеңіз, – дейді педагог-психолог Гүлзат Маратқызы.
«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» дегендей, бала отбасында қандай тәрбие алса, болашақ өмірі де солай жалғасады. Дұрыс тәрбиесі бар адамдар зорлық-зомбылықсыз әлемді құрады. Сонымен қатар қасындағы адамдарға адами қасиеттерді үйрете алатын жақсы қасиеті пайда болады. Дүниеде зорлық-зомбылық болмаса адам өмірі, адамзат дүниесі сұлу де әсем болар еді. Өз әлемімізді әсемдікпен толтырсақ әлем де әдемілене түсетінін ұмытпайық.
А.АЙТЖАНОВА
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!