– Мен қазақ қыздарына қайран қалам,
Жанары жаны жаздай жайраңдаған.
«Қыз өссе елдің көркі» – деген сөзді
Қапысыз қалай айтқан қайран бабам, –
деп қазақ қызының бейнесін сөзбен көркемдеген Исрайл Сапарбайдың туындысы қазақ өлеңдері ішіндегі шоқтығы биік шығармалардың бірі де бірегейі. Өнбойы өнегеге толы, сұлулық пен биязылық, батылдығы мен намысшылдығы қатар қалыптасқан қазақ аруын асқан құрметпен құдіретті қара өлеңге сыйғызған туынды әлі күнге дейін өз биігінен түскен емес, түспейді де. Сырға бай өлеңнің әдемі әнмен толығып, үйлесім тапқаны нұр үстіне нұр болды. Алайда осы өлеңге Рамазан Тайманның композиторлығымен жазылған әннің шығу тарихы желтоқсан оқиғасының құрбаны болған Ләззат Асанованың рухына арналғанын бірі білсе, бірі білмейді.
«1986 жылы Алматы қаласында болған желтоқсан оқиғасына қатыстым. Ол кезде студентпін және Ләззат Асановамен бір оқу тобында болдық. Алаңға бірге шықтық. Жиналған халықтың көптігі сонша Ләззаттардан бөлініп кеттік. Артынан жатақханаға жиналдық. Бізді тергеуге алды. Өзін-өзі өлімге қиярдан 1 күн бұрын Ләззат келіп «Рамазан аға, милиция келіп тыныштық берер емес. Қатыспаған қыздардың да аты-жөнін жазып алып, қатысты деп сыртынан қол қойып беруімді талап етуде, шаршадым, енді қайтпекпін?» – деп сұрады. Не болса да ешкімнің артынан қол қойма деп жол көрсеттім. Осылайша күн өтпестен-ақ Қыздар Педагогикалық Университеті жанындағы жатақханадан бір қыздың сырғасы жоғалған екен. Ләззат ұрлады деген күдікпен шу да шықты. Желтоқсан оқиғасының ауыртпалығынан арылмаған Ләззатқа «ұры» деген атақ қатты батты. Түс ауа коридор шу боп кетті, құлақ салсам «Жатақханадан бір қыз өзін тастамақшы» – деген дауыстар. Қарасам біздің жатақханаға қарама-қарсы беттегі қыздар үйінің үстінде бір қыз төменге қарап тұрды. Мен ол кезде Ләззат екенін білмедім. Бір мұғалім мен студент жігіт құтқару үшін Ләззатқа қарай беттегені сол еді екі қолымен бетін басқан күйі төменге секірді. Күнделікті КНБ шақыртуынан әбден шаршаған Ләззат бес қабатты жатақхана үстінен құлап, жазықсыздарды қорғау үшін өзін еріксіз өлімге қиды», – дейді композитор.
«КНБ адамдарының алқымдағаны бар, бір жағынан ұрлықшы атануым осының барлығы мені шаршатты. Өзімнің ақ екендігімді дәлелдеудің, айналамдағылардың кінәсіз екенін көрсетудің жалғыз жолы осы» – деп қағаз қалдырған Ләззат өлімінің соты бірнеше жыл өткеннен кейін болды. Рамазан Тайманов куәлік етіп, «желтоқсан құрбаны болу үшін алаңда өлім құшу шарт емес, адалдықпен өлім құшқан нағыз құрбан осы ару» – деп өз пікірімен құрметін көрсетіп, сотта жеңуге бірден бір себепкер болды.
1987 жылы халықаралық Қыздар Педагогикалық Университетінде Нұрлан Өнербаевпен болған кездесуде әнші «Мен қазақ қыздарына қайран қалам» өлеңін оқыды. Кездесу кеші біткеннен кейін Рамазан Тайманов Нұрлан Өнербаевпен жолығып, өлеңді кім жазғанын сұрап, Ләззат Асанованың рухына арнап ән жазбақ екендігін, әнді жазуға Исрайл Сапарбайдың осы өлеңі үйлесім тауып тұрғанын айтып, осы әнді шығарғанын айтады. Алғашқыда «Желтоқсан оқиғасынан кейінгі ой» деген атпен шыққан өлеңді сол кезеңде ол атымен жариялай алмағандықтан ән жазылғаннан кейін «Мен қазақ қыздарына қайран қалам» деп өзгертілген болатын. Әннің Ләззат Асанованың рухына арналып жазылғандығы Рамазан Таймановтың 2005 жылы «Қазақстан Қызылорда» телеарнасына берген сұхбатынан кейін мәлім бола бастаған.
Бар сыры жанарына жасырылған ақ маңдай арудың құпиясын ән-жырмен, өлең-сөзбен ашуға тырысқан ақындарымыз бен композиторларымыға елдің берер бағасы бөлек. Өткеніміз бен бүгінімізді сабақтастырып, тарихи оқиғаға орай туынды мен әуезді әуенді үйлестіріп, дәріптеген әннің шығу тарихы осындай. Өткен күннің өнегелі өсиеті – осы.
Жәмила ЕРМАХАН
Қорқыт ата атындағы
Қызылорда университетінің
III курс студенті
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!