Рухани жаңғыру ұлттық мұраларымызды қастерлеп, ұрпақ санасында ұлықтаудың негізгі тетігі болып табылады. Бүгінгідей алмағайып заманда қызылды-жасыл көз арбап, санамызды улап жатқаны соншалық, өткенімізге зер салуға құлық танытпаймыз. Алайда мемлекетттің басты байлығы адам деп қарасақ, адамның тұлға болып қалыптасуына құнды көне қолжазбалар мен жәдігерлер оң әсер етері хақ. Тарихын танып өскен елден ұлтын сүйетін ұлағатты ұрпақ тарайтыны белгілі.
Бүгінгі күн – ертеңгі тарих. Ал қатпарлы тарих бетінде таңбаланған ғасырлар қойнауы ғажайыпқа толы кешегі күннің куәсі. Халқымыздың асыл мұраларын көздің қарашығындай қастерлеп, келешек ұрпаққа аманаттау жолында тарихи-өлкетану мұражайының орны ерекше. Мұражайға келген әрбір адамның көкірегін түрлі сауал тербеп тұрады. Сонау ғасырлар қойнауынан инемен құдық қазғандай әрбір экспонатты көз майын тауысып зерттеп-зерделеп, мұражай төріне табыстау үлкен еңбекті қажет етері хақ.
Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы алғаш рет Қазақ ССР Жоғарғы Советі президиумының ұйымдастыру комитетінің шешімімен 1939 жылы құрылған. Сол кездегі музейдің ең құнды экспонаттары – батыр дулығасы, сауыт, 1853 жылы Ақмешіт бекінісін алуда пайдаланылған зеңбірек ұңғылары, Ұлы Жібек жолының сауда нүктелерінде айналымда болған ақша коллекциясы.
Қандай жұмыстар жасалуда?
«Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында музейде «Ұлы даланың жеті қыры», «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» бағдарламалық мақалалар негізінде түрлі танымдық шаралар ұйымдастырылып тұрады. Сонымен қатар «Тарихи тұлғалар», «Бұл үйде кім тұрған?», «Бір жәдігер тарихы», «Сіз білесіз бе?» айдарлары бойынша кезінде елімізде жұмыс жасаған тарихи орны бар зауыт, фабрикалар, кәсіпорындар туралы түрлі тарихи құнды мәліметтер халыққа кеңінен таныстырылып келеді. «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясында Сыр өңірінен шыққан әулие-әнбиелер, билер мен батырлар туралы насихаттау және олардың тұтынған дүниелерін халыққа көрсету мақсатында «Құнды жәдігер» телевизиялық жобасы қолға алынды. Сондай-ақ музей қорында сақтаулы жәдігерлерді насихаттау және әр жәдігердің тарихынан, оқиғалық желісінен, жасалу технологиясынан, авторларынан мәлімет беру мақсатында «Музей радиосы» атты жаңа жоба жұмыс жасауда.
Тәуелсіздіктің 30 жылдығына арналған «Үш он жылдық белес» атты экскурсиялар шеруі, «Тәуелсіздіктің 30 жылдығына – 30 экспонат» атты ашық аспан астындағы музейге сый акциясы ұйымдастырылды. Аталмыш акция аясында журналист Айжарық Сәдібекұлы, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Қаракөз Ақдәулетова, еңбек ардагері, оқу ісінің үздігі Жұпаркүл Иманбаевалардың қолданған бұйымдары музей қорына қабылданды. Мұның барлығы тарихи жәдігерлеріміздің толысқанын көрсетеді.
Мұражай – дәстүр діңгегі
Біздің бай қазынамыздың бірі де, бірегейі мұражай қоры. Көне тарих куәсіндей жәдігерлер қоры облыстық тарихи-өлкетану мұражайында сақтаулы. Мұражай – халықтың тұрмыс-салтының, мәдениеті мен тарихының, әдебиеті мен руханиятының шырақшысы, дәстүр діңгегі. Мұндағы құнды жәдігерлер өскелең ұрпақтың тарихын терең тануына өз септігін тигізеді. Мұндағы мәдени құндылықтар төріндегі ескерткіштер мен өнер туындылары тарих тылсымына тұнып тұр. Түртіп қалсаң тереңнен тін тарқатып, ескі замандардан сыр шертеді.
Мұражайда алғаш назарымызды аударған жәдігердің бірі – әйел әшекейлері. Ол 2016 жылы Үлкен Қаратау жотасының батысында Шиелі ауданы тұсындағы Ақмылтық өзенінің сол жағалауында орналасқан «Бағаналы» қорымынан табылған. Б.з.д 2 мыңжылдықтың ортасында яғни Андров кезеңі, қола дәуірінің тұсында болған әйел сүйегінің қасынан қолдан жасалған білезік, теңіз бақалшағы, бас киімге арналған алтын жапсырмалар. Бұл мұражай қорындағы ең ежелгі жәдігер болып танылады.
Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында айтылған аң стиліндегі алтын әшекейді де осында кездестірдік. Соның бірі 2005 жылы «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша «Шірік-Рабат» қалашығына жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары нәтижесінде табылған жолбарыс табаны бейнесіндегі бұйым. 2005 жылдан бастап орта ғасырлық қалашықтарға қазба жұмысы жүргізіліп келеді. Нәтижесінде 2015 жылы Оғыз астанасы Жанкент қаласынан сырлы құмыра табылды. Археологтардың айтуынша, Хорезмнен әкелінуі мүмкін деген болжам бар. Құмыраның астыңғы жағында арап қарпінде жазылған мың ділдә деген сөз бар. Демек оған мың ділдә салынып әкелінді немесе сол бағада сатылған болуы керек. Өйткені ол замандарда сауда айналымы көп болған.
Біз кезіктірген тағы бір құнды жәдігер 2001 жылы Арал теңізінің табанынан алынған диірмен. Еуропадағы жел диірменінің баламасы болуы ықтимал деген болжам айтылуда. Көне жәдігердің көлемділігі соншалық, оны түйе немесе өгізбен сүйреу арқылы жүзеге асырған. Мәліметтер дерегіне сүйенсек, теңіз табанында бес ғасыр бойы сол қалпында сақталған.
Мұражай төріндегі құнды жәдігердің бірі – алтын домбыра. Айтыс ақтаңгері Мұхтар Ниязовтың еншісіне бұйырған бұл мұра облыстық мұражайда сақтаулы.
Директордың дерегі
– 1980 жылы облыстық атқару комитетінің шешімі бойынша музейге 1953 жылы салынған қаладағы архитектуралық ескерткіштердің бірі болып табылатын екі қабатты ғимарат беріліп, сонда өз жұмысын бастады. 2015-2016 жылдары музейге реэкспозициялық жұмыстар жүргізіліп, экспозиция толығымен жаңартылды. Реэскпозициялық жұмыстар нәтижесінде музейдің 11 экспозициялық залы заманауи үлгіде жасақталып, жаңартылды. Сыр өңірінің ежелгі дәуірінен бастап бүгінгі күнге дейінгі тарихынан сыр шертетін музей қорында 60 мыңға жуық экспонат сақтаулы. Өлкеміздің құрылуы, тарихы, өнеркәсібі мен мәдениеті жайлы мәліметтер беретін 11 залда 4502 экспонат бар.
Мұражай – рухани құндылықтарды сақтап, көне замандардан тамыр тартқан құнды қазына. Мұндағы әрбір жәдігер елдің өткен тарихы үшін, тіпті мемлекет үшін маңызды. Атадан балаға аманатталып, көненің көзін көрген тарихи жәдігерлер игілігі халыққа ортақ болғаны абзал. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы руханият әлемінің көкжиегін кеңейтіп, мәдени мұралардың маңыздылығын айқындай түсті. Тарих қойнауында бұғып жатқан мәдени мұралар баршылық. Қазіргі таңда музей қорында 10 мыңға жуық экспонат бар. Көне тарихтың куәсі болған жәдігерлер көздің қарашығындай сақтаулы. Зерттеу жұмысы әлі де жалғасып жатыр. Тарихи-өлкетану музейі – тұтас ұлт руханиятының келбетін, ғасырлар шежіресін жан-жақты зерттеп, дәріптейтін құтты мекен. Адамдардың өткен өміріне қатысты түрлі мәліметтерді «тарихи деректер» деп атаймыз. Өз кезегінде тарихи деректер ауызша, жазбаша, археологиялық, этнографиялық және антропологиялық болып бөлінеді. Соның ішінде ауызша және жазбаша деректердің орны ерекше. Түрлі халықтардың әдет-ғұрып, тұрмыс-тіршілігін зерттейтін ғылымды – этнография деп атайды. Этнография гректің этнос – «халық», графия – «жазу, үйрену» сөздерінен құралып, «халықтар сипаттамасы» деген мағынаны меңзейді. Осы орайда айта кететінін жайт, археологиялық зерттеулер арқылы әр елдің өзіне тән салт-дәстүрі мен тұрмыс-тіршілігіндегі ерекшеліктері туралы мәліметтер мұражай қорында сақтаулы. Қордағы дүниелердің қайсыбірі болсын, ұлт пен ұрпақ алдындағы ұлы құндылық саналары анық. Ол өз кезегінде тарихты танып білуге түрткі болары хақ, – дейді облыстық мұражай директоры Сапар Көзейбаев.
Тұрар Бекмырзаев
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!