Киберспорт – бұл заманауи технологиялар дәуірінде пайда болған жаңа спорт түрі. Бұл спорт түрі «кибер» және «спорт» екі сөзден құралған, мұнда «кибер» компьютерлік технологиялармен байланысты болса, «спорт» жарыс дегенді білдіреді. Киберспорт алғашқы жарыстары ғаламтор пайда болып, бүкіл әлемге таралуына дейін болды. Киберспорттың пайда болуы 1970 жылдарда бастау алды. Алғашқы киберспорт турнирі 1972 жылы АҚШ-тың Стэнфорд университетінде өтті. Матч барысында университет оқытушылары мен студенттері «Spacewar» атты виртуалды ойынында жарысты. Бастапқыда бұл тек қарапайым ойын болғанымен, уақыт өте келе күрделене түсіп, халықаралық деңгейде танымал болды.
Киберспорттың дамуына интернеттің кең таралуы да үлкен әсер етті. Ойыншылар әлемнің кез келген бұрышынан бір-бірімен бәсекелесе алатын болды. Бұл спорт түрінің ерекшелігі – оның қолжетімділігі. Киберспортқа қатысу үшін арнайы физикалық дайындықтың қажеті жоқ, тек компьютер мен интернет болса жеткілікті. Киберспорттың басты мақсаты – ойыншылардың дағдыларын және стратегиялық ойлау қабілетін көрсету. Ойыншылар өздерінің жылдамдығын, шешім қабылдау дағдыларын және командамен жұмыс істеу қабілеттерін көрсетуге тырысады. Киберспорт ойындары көбіне командалық болып келеді. Мұнда әр ойыншының рөлі мен міндеттері анық белгіленген. Бұл спорт түрінде жеке ойыншылар да бар. Киберспорт ойындары халықаралық турнирлерде өткізіліп, миллиондаған долларлық жүлде қорлары ойнатылады.
Әлемдегі киберспорт
90-жылдардың аяғында компьютерлік клубтар пайда бола бастады. Бұл әлемде әрбір адамға киберспортпен жақынырақ танысуға мүмкіндік берді. 1997 жылы алғашқы киберспорт турнирі өтті. Жарыстың бұл түрінің пайда болуының бастамашысы киберспортшылардың кәсіпқой лигасы деп аталатын ұйымның құрушысы Эйнджел Муньез болды. Оның идеясы сәтті болды. Бұл бастама БАҚ, бизнесмендер, жанкүйерлер, демеушілер мен қатысушылардың назарын аударды. Алайда, ол кезде киберспорт әлі нақты спорт мәртебесін алған жоқ, өйткені бейне ойындар ресми түрде спорт түрі ретінде танылмады. Сондықтан барлық клубтар мен турнирлер ресми мәртебеге ие болмады. ХХІ ғасырдың басында кәсіби киберспорт Оңтүстік Кореяда өте кең тарады, онда бұл саланың барлық матчтары алғаш рет мемлекеттік арнада көрсетіліп, телешоулардың рейтингі өсу арқылы бұл салаға одан да көп елдер тартылды. Сол уақытта Еуропа ESL лигасын (Электрондық спорт лигасы) құрды. ТМД елдеріндегі ең ірі турнир «ASUS Open» болды. Онлайн ойындардың танымалдығы арта бастады: «Dota», «Counter-Strike» тәрізді жаңа ойындар турнирлерге біртіндеп енгізілді. Әзірлеушілер үшін 2010 жылы 12 тамызда ресми түрде пайда болған «Танктер әлемі» ойыны тізімге енгізілген еді. Енді командаластар арасындағы өзара әрекеттестікке, белгіленген ойындар тізіміне сүйенді. Олар жаңа консольдер мен жаңа мүмкіндіктерді қосу арқылы жетілдірілді. Киберспорт немесе Esports – салыстырмалы түрде жаңа және дамып келе жатқан сала және ол туралы спорт ретіндегі пікірлер біртіндеп өзгеруде.
Киберспорт олимпиада ойындарында
2024 жылдың басында халықаралық олимпиада комитеті алғашқы киберспорт олимпиадасы 2025 жылы Сауд Арабиясында өтетін олимпиадалық ойындар қатарына кіргенін жариялап, турнир ресми түрде бекітілді. Халықаралық олимпиада комитеті Сауд Арабиясымен 12 жылдық келісімге отырды. Томас Бахтың айтуынша олимпиадалық киберспорт ойындарын құру арқылы біз цифрлық революцияға ілесіп жатырмыз. Халықаралық олимпиада комитеті қазірдің өзінде қатысушылардың біліктілік үдерісін, ойындардың өтетін жерін және басқа да мәліметтерді әзірлеуге кірісті. «L’Equipe» басылымының хабарлауынша, Халықаралық олимпиада комитеті «Аңыздар лигасы», «Street Fighter» және «Rocket League» сияқты ойындарды киберспорт олимпиадасына енгізу туралы келіссөздер жүргізіп жатыр.
Киберспорт деген не?
Киберспорт – заманауи спорттың жаңа түрі. Бұл бәсекелестіктің жоғары деңгейінде ойыншылар мен командалар өзара күш сынасады. Киберспорттың негізгі ережелері – командалық жұмыс және стратегиялық ойлау. Ойыншылардың мақсаты – басқа командалардан үстем болу және жеңіске жету. Киберспорт ойындары әртүрлі жанрларда болады. Мысалы, шайқас ойындары, спорт симуляторлары және стратегиялық ойындар. Киберспорттың дамуымен, бұл спорт түрі көптеген жастар үшін мансаптық мүмкіндікке айналды. Ол әлемдік спорт аренасында өз орнын тапты және көптеген елдерде ресми спорт түрі ретінде танылды. Киберспорттың басты мақсаты – ойыншылардың шеберлігін және командалық әрекеттестікті дамыту. Ол сонымен қатар, жастардың логикалық ойлауын және шешім қабылдау қабілеттерін жетілдіреді. Киберспорт ойындарының қауымдастықтары әртүрлі турнирлер мен чемпионаттар ұйымдастырады. Оларда ойыншылар өздерінің біліктіліктерін көрсете алады. Бұл спорт түрінің танымалдылығы жыл сайын артып келеді және оның әлемдік спорт қоғамдастығындағы рөлі өсуде. Киберспорт – бұл тек ойын емес, бұл – интеллектуалдық және физикалық дағдыларды талап ететін спорт. Ол әр ойыншының жеке қабілеттерін және командалық жұмысты бағалайды. Спорт сарапшылары айтуынша киберспорттың болашағы зор және ол әрі қарай да дамып, жаңа биіктерге жететінін айтуда. Киберспорт әлемінде көптеген ойындар бар, олардың ішінде ең танымалдары шутерлер, стратегиялар және «МОВА»-ойындары. Мысалы, «Counter-Strike»: Global Offensive (CS:GO), Dota 2 және League of Legends (LoL) – бұлар киберспорттағы ең беделді ойындар сияқты киберспорт дисциплиналарына жатады.
Осы ойындардың әрқайсысы өзіндік ерекшеліктерімен ойыншылардың назарын аударады. Киберспорттың бұл саладағы жарыстары әлемдік деңгейде өткізіліп, миллиондаған адамдарды экрандарға тартады. Ойындардың әртүрлілігі мен күрделілігі киберспорттың қызығушылық пен бәсекелестіктің үлкен аренасына айналуына себепші болды. Ойыншылардың дағдылары мен стратегиялық ойлауы осы ойындарда маңызды рөл атқарады. Бұл олардың жеңіске жетуіне және жоғары деңгейдегі жарыстарда бәсекелесуге мүмкіндік береді. Киберспорттың бұл түрлері әртүрлі жастағы және әртүрлі қызығушылықтары бар адамдарды біріктіреді, Бұл олардың әлемдік мәдениеттің бір бөлігіне айналуына ықпал етеді. Киберспорттың дамуы жаңа технологиялардың және интернеттің қолжетімділігінің арқасында мүмкін болды. Бұл ойыншыларға әлемнің кез келген нүктесінен бәсекелесуге жағдай жасайды. Осы ойындардың әрқайсысы өзіндік тарихымен және даму жолымен ерекшеленеді. Олардың кейбіреулері ондаған жылдар бойы ойыншылардың сүйікті ойыны болып келеді. Киберспорттың бұл түрлері әртүрлі дағдыларды талап етеді. Мысалы, шутерлерде жылдам реакция мен дәлдік маңызды. Ал стратегияларда жоспарлау мен ресурстарды басқару шеберлігі қажет. Киберспорттың бұл түрлерінен әлемдік деңгейде үлкен турнирлер мен чемпионаттар ұйымдастырылады. Бұл ойыншыларға өздерінің біліктіліктерін көрсетуге және жүлделер үшін бәсекелесуге мүмкіндік береді. Ойындардың әртүрлілігі мен күрделілігі киберспорттың қызығушылық пен бәсекелестіктің үлкен аренасына айналуына себепші болды. Ойыншылардың дағдылары мен стратегиялық ойлауы осы ойындарда маңызды рөл атқарады. Бұл олардың жеңіске жетуіне және жоғары деңгейдегі жарыстарда бәсекелесуге мүмкіндік береді. Киберспорттың бұл түрлері әртүрлі жастағы және әртүрлі қызығушылықтары бар адамдарды біріктіріп, спорт түрінің бір бөлігіне айналуына ықпал етті.
Сандар сөйлесін
Кибертурнирлер миллиондаған көрермендерді тартады. Мысалы, 2021 жылы PGL ойындарының орыс тіліндегі хабары 865 мың жанкүйерді тартты. «PwC» (PricewaterhouseCoopers) 2019 жылғы деректеріне сәйкес «eSports» ойын-сауық индустриясының 3 перспективалы саласына кірді. Сонымен қатар киберспорт ойыншылары турнирден қомақты ақша табады. Мысалы, «The International 2019 Dota 2» чемпионатында 34 миллион доллар ұтысқа қойылса, ал 2018 жылы әлемдік киберспорт суперфиналдың жүлде қоры 775 миллион долларға жетті. Соңғы 12 айда АҚШ пен Оңтүстік Кореядағы киберспорт жанкүйерлерінің шығындары 84 %-ға жоғары болды. Көптеген аналитикалық компаниялар киберспорт белсенді түрде дамуда деп сенеді. «Juniper Research» есебіне сәйкес, киберспорт ойын түрлерінен түсетін табыс алдағы төрт жылда 70 пайызға артып, 2025 жылға қарай 3,5 миллиард долларға жетеді екен. Ал «Newzoo» осы жылдың соңына дейін киберспорт нарығы 1,08 миллиардқа дейін өседі деп болжайды.
Киберспорт Қазақстанда
Қазақстандағы киберспорт 2000-шы жылдардың басында ұлттық құраманың әлем чемпионаттарына қатысуымен дами бастады және содан бері айтарлықтай алға жылжыды. 2005 жылы k23 командасы «Counter Strike: Source at World Cyber Games» чемпионатында Сингапурде жүлде қоры 435 мың долларды құрайтын ІІ орынды иеленді. «WCG 2005» жарысында қазақстандық спортшылар танымал ресейлік Virtus.pro кибер командасын да жеңді. 2018 жылдан бастап «eSports» елде ресми түрде спорт түрі ретінде танылды, бұл оның дамуы мен танымал болуының маңызды қадамы болды. Қазақстанда киберспорт қауымдастығын дамыту және қолдаумен айналысатын «Qazaq Cybersport Federation» коммерциялық емес ұйымы бар. Қазақстандық киберспортшылар халықаралық аренада, әсіресе CS:GO және Dota 2 сияқты ойындарда табысты өнер көрсетуде. Сонымен қатар елімізде PUBG Mobile және Free Fire сияқты мобильді ойындардың танымалдығы артып келеді. Бұл киберспорт сахнасының әртүрлілігіне ықпал етіп, ойыншылар мен жарыстарды ұйымдастырушылар үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Қазақстанның оқу орындары да осы салада білікті мамандарды даярлауға мүмкіндік беретін киберспорт бағдарламаларын енгізе бастады. Мамандандырылған киберареналар мен оқу орталықтарын құруды қоса алғанда, инфрақұрылымды дамыту елдегі киберспорттың өсуін одан әрі ынталандырады. Әлемдік статистика бойынша Қазақстан киберспорттан тапқан ақшасы бойынша 35-орында тұр, бұл оның әлеуеті мен даму болашағын көрсетеді. Жергілікті турнирлер мен чемпионаттар киберспортты ілгерілетуде маңызды рөл атқарады, жас таланттардың да, тәжірибелі ойыншылардың да назарын аударады. «QCF» атқарушы директоры Қазбек Жанғазиевтің айтуынша, бүгінде Қазақстанда киберспортқа деген қызығушылық шын мәнінде кең етек алуда.
– Республикалық кубок – жергілікті киберспорттағы басты оқиғалардың бірі. Бұл турнир – федерация ретінде біз үшін басты турнир. Ол маусымдық негізде өткізілетіндіктен, біз оған үнемі дайындаламыз. Қазіргі чемпиондарымыздың әңгімелері әсерлі – олар ата-аналары, құрбылары, достары тарапынан сенімсіздікке тап болды. Бірақ соңында олар жеңіске жетті, миллиондаған теңге ақшалай сыйақы, сондай-ақ ресми спорттық категориялар алды. Бұл елдегі киберспорттың имиджін өзгертуге көмектесетін пайдалы ынталандырулар деп ойлаймын. Біз кез келген отандық киберспортшыға өзін ел деңгейінде көрсетуге мүмкіндік береміз, – дейді ол.
Киберспорт неге қауіпті?
Психологтар бейнеойындардың жүйке жүйесін қоздыратынын және сондықтан гиперактивті жасөспірімдерге қарсы екенін атап өтеді. Ойынға тәуелділік жүйке жүйесінің сарқылуына және ерте психикалық бұзылуларға әкелетінін атап өтуде. Оның үстіне сағат бойы компьютерде жаттығу адамда тәуелділік тудырады. Кез келген басқа спорт саласы сияқты, киберспорттың, әсіресе жастардың денсаулығына қауіптері мен жағымсыз салдары бар. Киберспортты нағыз спорт түрі деп санауға бола ма деген сұрақ ашық күйінде қалып отыр, өйткені оған дәстүрлі спорттың негізгі элементі болып табылатын физикалық белсенділік кірмейді. Бейне ойындарға тәуелділік және физикалық белсенділіктің жетіспеушілігі мәселесі әсіресе экран алдында көп уақыт өткізетін жас ұрпақ үшін өзекті екені анық. Психологтың айтуынша, артық салмақ пен физикалық денсаулықтың нашарлауына, сондай-ақ психологиялық проблемаларға, соның ішінде әлеуметтік оқшаулануға және нашар қарым-қатынас дағдыларына әкелуі мүмкін. Бұған қоса, ұзақ ойын сеанстары денсаулыққа теріс әсер ететін энергетикалық сусындарды және басқа да стимуляторларды тұтынуды ынталандыруы мүмкін. Киберспорттағы жетістікке барлығы бірдей қол жеткізе бермейтінін есте ұстаған жөн, ал тез ақша табуға деген ұмтылыс денсаулықтың ауыр проблемаларына әкелуі мүмкін. Киберспорттың танымалдығы мен тартымдылығына қарамастан, ықтимал қауіптер туралы хабардар болу және салауатты өмір салтын сақтау үшін шаралар қабылдау қажет.
Аймақта бұл спорт түрі дамыған ба?
Киберспорт соңғы жылдары Қазақстанда қарқынды дамып келеді. Бұл салада көптеген жастар өздерін сынап, халықаралық деңгейде жетістіктерге жетуде. Қазақстанда киберспортқа қызығушылық артып, көптеген турнирлер мен жарыстар ұйымдастырылуда. Бұл мақсатта аймағымызда киберспортты дамыту мақсатында арнайы ұйымдар мен федерациялар құрылуда. Бұл ұйымдар киберспортшыларға қолдау көрсетіп, олардың кәсіби деңгейін арттыруға көмектеседі. «Алаш Esports» ұйымының жетекшісі Дидар Сәрсенбек айтуынша аймағымызда осы спорт түріне жастар қызығушылығы жоғары.
– Киберспорттың дамуы жастардың бос уақытын тиімді өткізуіне, жаңа дағдыларды меңгеруіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар, киберспорт арқылы жастар өздерінің логикалық ойлау қабілеттерін, реакция жылдамдығын және командалық жұмыс дағдыларын дамыта алады. Нақты Қызылорданы алатын болсақ, киберспорт және де турнирлер компьютер клубтар аясында ғана актуалды. Соңғы айда 2-3 турнир өтті. Университет қабырғасында өзіміз турнир жасап, жастарды осы спорт түрінен танылуына мүмкіндік жасаудамыз. «Alash Esports» университет жастары арасында құрылған ұйым. Мақсатымыз – әлеуметтік желілерде қазақ тіліндегі аудиторияға киберспортты насихаттау, ақпараттандыру болып табылады. Ұйым жастардың бос уақытын тиімді өткізуіне және жаңа достар табуына мүмкіндік береді, – дейді киберспорт ұйымының жетекшісі.
Әрине, «Заманына қарай адамы» дейді қазақ. Бұл ретте заманауи үдерістің бізге пайдасы мен зиянын саралап, «жеті рет өлшеп, бір рет кескен» жөн секілді. Киберспорт уақытша ойын-сауық па, әлде болашақ спорты ма?! Оны оқырман еншісіне қалдырдық.
София ХАЙРУЛЛАҚЫЗЫ
Жылдам ақпарат алу үшін Facebook, Instagram желілері мен Telegram каналымызға жазылыңыз!